بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش

در دنیا از هر 5 نفر، 1 نفر به نوعی با وزوز گوش درگیر است. وزوز گوش یک بیماری نیست و خود عارضه‌ی یک اختلال دیگر مانند کم‌شنوایی است. با این وجود وزوز گوش می‌تواند به شدت کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله می‌خواهیم پیرامون بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش صحبت کنیم.

در منابع طب سنتی به صورت مفصل پیرامون انواع بیماری‌های گوش از جمله کم شنوایی، عفونت و چرک گوش و همچنین صدای گوش (در اصطلاح طب سنتی طنین و دَوی گوش) صحبت شده است. برای درمان گیاهی وزوز گوش، لازم است گیاهان و ادویه‌هایی که در این منابع آمده است را بیشتر توضیح دهیم.

فهرست:

• وزوز گوش چیست؟
• عوارض وزوز گوش
• علت وزوز گوش
• بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش
• جینکو یا کهن‌دار : بهترین داروی گیاهی وزوز گوش
• افسنتین: معجزه طبیعت در درمان گیاهی وزوز گوش
• مرزنجوش
• بادام تلخ
• جند بیدستر
• حنضل یا هندوانه ابوجهل
• انزروت
• خردل

وزوز گوش چیست؟

وزوز گوش (Tinnitus) احساس صدای زنگ، سوت، جیرجیر، هیس و دیگر صداها در گوش است. این صداها ممکن است مقطعی یا همیشگی و با شدت کم و زیاد باشند. وزوز گوش عارضه‌ای‌ بسیار متداول است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن مواجه هستند.

صدای وزوز گوش به چه چیزی شبیه است؟

وزوز گوش بیشتر به عنوان صدای زنگ در گوش توصیف شده است. با شدت کم و زیاد. اما می‌تواند به شکل صداهای مختلف دیگری نیز باشد. وزوز کردن، سوت کشیدن، هق هق، غرش و فریاد از جمله توصیفات مبتلایان به این مشکل در بررسی‌های پزشکی بوده است.

وزوز گوش یک بیماری نیست، بلکه عارضه‌ی جانبی یک اختلال در بدن است. این اختلال ممکن در سیستم شنوایی، گردش خون و یا دیگر قسمت‌های بدن باشد. وزوز گوش درمان مشخصی ندارد. اگر علت زمینه‌ای آن تشخیص داده شود، با رفع آن، وزوز گوش نیز بهبود می‌یابد. با این حال، روش‌هایی وجود دارد که صداهای ناخواسته را کم و قابل تحمل می‌کند.

آن‌گونه که از شکل مشخص است، امواج صوتی با عبور از کانال گوش، باعث ارتعاش پرده گوش می‌شوند. این ارتعاش سلول‌های حلزون گوش را فعال کرده و در نتیجه سیگنال‌هایی به مغز ارسال می‌شود. مغز با تفسیر این سیگنال‌ها، آنها را به شکل صدا درک می‌کند. هر گونه آسیب به این چرخه، می‌تواند منجر به وزوز گوش شود.

اگر چه وزوز گوش اغلب با کاهش شنوایی همراه است، اما باعث کم ‌شنوایی نمی‌شود. همچنین کم شنوایی باعث وزوز گوش نمی‌شود. اما متخصصان فکر می کنند که وقتی شنوایی شما آسیب می‌بیند، نحوه پردازش صدا در مغز تغییر می‌کند. اگر توانایی شنیدن در فرکانس‌های صوتی خاص را از دست بدهید، مغز شما ممکن است سعی کند با درک صداهایی که در واقع وجود ندارند، این شکاف را پر کند.

برخی از افراد مبتلا به وزوز گوش مشکلی در شنوایی ندارند و در واقع به طور غیرعادی به صدا حساس هستند که به آن هایپراکوزیس می‌گویند. فردی که این وضعیت را دارد حتی سطح معمولی سر و صدا نیز برای وی ناخوشایند است و باید اقداماتی را برای خفه کردن یا پوشاندن آن انجام دهد.

عوارض وزوز گوش

وزوز گوش به صورت مختلف افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در برخی افراد وزوز گوش ممکن است کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. افراد ممکن است این موارد را تجربه کنند:

• خستگی
• مشکلات خواب
• عدم توانایی تمرکز
• افسردگی
• سردرد
• مشکلات حافظه
• اضطراب و تحریک‌پذیری

 علت وزوز گوش

می‌توان گفت وزوز گوش پاسخ مغز به یک اختلال در اعصاب و یا قسمت‌هایی از گوش است که وظیفه کنترل شنوایی را بر عهده دارند.

 قرار گرفتن در معرض صداهای بلند، یکی از علت‌های شایع وزوز گوش است. این مسئله باعث آسیب به سلول‌های حساس حلزون گوش می‌شود.  

شغلهایی مانند نجاری، خلبانی، چمن زنی و یا کسانی که با اسلحه و برخی ماشین آلات صنعتی کار می‌کنند، در خطر ابتلا به وزوز گوش هستند. حتی قرار گرفتن برای یک بار هم در معرض صدای بلند مانند انفجار، ممکن است باعث ابتلای فرد به وزوز گوش شود.

دیگر دلایل ابتلا به وزوز گوش عبارتند از:

1.افزایش سن: وزوز گوش در افراد مسن شایع‌تر است. سلول‌ها و رشته‌های عصبی که وظیفه دریافت و تفسیر صداها را دارند، به عنوان جزئی از فرآیند طبیعی پیر شدن، فرسوده شده و این مسئله ممکن است به کم شنوایی و وزوز گوش منجر شود.

15 درصد از مردم جهان درگیر وزوز گوش هستند که بیشتر این افراد سن بین 40 تا 80 سال دارند. شیوع وزوز گوش با افزایش سن، بیشتر می‌شود و در سنین 60 تا 69 سالگی، به اوج خود می‌رسد.

2. گرفتگی گوش: احتقان، همراه با عفونت گوش و سینوس، می‌تواند باعث ایجاد فشار در گوش داخلی شود. جرم گوش بیش از حد ممکن است منجر به ایجاد وزوز گوش شود. مجاری گوش ممکن است با تجمع مایعات (عفونت گوش)، موم گوش، خاک یا سایر مواد خارجی مسدود شود. این مسئله می‌تواند باعث تغییر فشار گوش و وزوز گوش شود.

3. مصرف برخی داروها: بیش از 200 داروی تجویزی و بدون نسخه می‌توانند باعث وزوز گوش شوند، به خصوص زمانی که مصرف آنها را شروع یا متوقف می‌کنیم. این موارد عبارتند از:

• مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسین
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند اریترومایسین و جنتامایسین
• مدرها (داروی ادرارآور)
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای شیمی درمانی
• داروهای ضد مالاریا

البته شکل تأثیر دارو بر وزوز گوش، بسته به نوع و دوز دارو متفاوت است. برخی از داروها ممکن است باعث آسیب دائمی به سیستم شنوایی شوند در در برخی موارد این آسیب مقطعی است و با قطع مصرف دارو از بین می رود.

4. آسیب سر یا گردن: ضربه به سر یا گردن می‌تواند بر اجزای گوش داخلی، عصب‌های شنوایی یا قسمت‌هایی از مغز که مسئول شنوایی است اثر گذاشته و منجر به وزوز گوش شود. در بیشتر مواردی که وزوز گوش ناشی از ضربه به سر  و گردن است، این وزوز در یک گوش اتفاق می افتد.

سایر عارضه‌ها و بیماری ها:

در برخی از موارد، وزوز گوش نشانه‌ای از وجود یک عارضه یا بیماری در بدن است:

• بیماری منیر  (Meniere’s disease) که به آن سندرم منییر هم گفته می‌شود، یکی از انواع بیماری‌های گوش و یک اختلال مزمن گوش داخلی است. این بیماری با دوره‌های سرگیجه شدید، وزوز گوش، از دست‌دادن شنوایی و احساس گرفتگی یا فشار در گوش مشخص می‌شود.
• فشار خون بالا
• مشکلات گردش خون
• میگرن
• وزوز گوشی ضربانی: وزوز ضربانی گوش، ناشی از اختلال گردش خون در اطراف سیستم شنوایی می‌باشد. بر خلاف اکثر انواع وزوز گوش، وزوز گوش ضربان دار دارای منشاء فیزیکی است. در واقع این نوع زنگ گوش، حاصل صدای تقویت شده‌ای از جریان و حرکت خون است که در شریان‌ها در گردش است.

چه چیزی وزوز گوش را بدتر می کند؟

صدای بلند یکی از علت‌های اصلی وزوز گوش است و ادامه قرار گرفتن در معرض آن می‌تواند وضعیت را بدتر کند. در این شرایط بهتر است از مسدود کننده‌های صدا استفاده شود. به نظر می‌رسد مصرف الکل، سیگار و نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌تواند منجر به بدتر شدن وزوز گوش شود. به دلایلی که هنوز برای محققان مشخص نیست، استرس و خستگی هم باعث تشدید وزوز گوش می‌شود.

بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش

در کنار روش‌های درمانی وزوز گوش از جمله رفع علت‌های زمینه‌ای، استفاده از سمعک، مسدود‌کننده‌های صدا، رفتار درمانی و دارو، طب سنتی و مکمل هم استفاده از داروهای گیاهی را در این زمینه پیشنهاد می‌کند. در منابع طب سنتی به صورت مفصل در مورد بیماری‌های گوش و عوامل آنها صحبت شده است. در این مقاله و در ادامه ما فقط به گیاهانی که در درمان بیماری وزوز گوش توصیه شده‌اند اشاره خواهیم کرد.

وقتی از نگاه طب سنتی می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چه داروی گیاهی برای وزوز گوش خوب است، باید به چند نکته دقت کنیم:

1. در منابع طب سنتی، گیاهان و مفردات بر اساس خواص آن تقسیم بندی شده‌اند
2. یکی از علت‌های اصلی صدای گوش سردی سر و مغز تشخیص داده شده است
3. بلغم و اخلاط اضافه، یکی از علت‌های اصلی بیماری‌های سر دانسته شده است

بر پایه این سه اصل، عموماً مفرداتی که گرم و خشک هستند و توانایی جذب و خارج کردن اخلاط از اعماق بدن را دارند، برای بیماری‌های گوش و به خصوص رفع گرفتگی و صدای گوش توصیه شده‌اند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

جینکو یا کهن‌دار : بهترین داروی گیاهی وزوز گوش

جینکو (Ginko Biloba) یکی از قدیمی‌ترین درختان زمین است. برگ جینکو بیلوبا یکی از گیاهانی است که در دنیا به عنوان بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش شناخته می‌شود. جینکو درختی است خزان‌کننده، با برگ‌های بزرگ و بادبزن مانند که ارتفاع آن به 35 متر می‌رسد. برگ درخت جینکو از چند هزار سال قبل و در طب چینی برای درمان اختلالات حافظه و همچنین بیماری‌های گوش استفاده شده است.

برگ جینکو داراي طیف وسیعی از ترکیبات از قبیل: آلکانها، لیپیدها، استرولها کربوهیدراتها، فلاونوئیدها و ترپنوئیدها می‌باشد. در کشورهای غربی عصاره برگ جینکو به شکل قرص و کپسول به عنوان مکمل حافظه و بهبود عملکرد مغز استفاده بسیار زیادی دارد.

 برگ گیاه جینکو بر روی اختلالات حافظه مؤثر است. خاصیت محافظت کنندگی از اعصاب دارد و خون‌رسانی عروق مغزی را بهبود می‌بخشد (تأثیر مصرف جینکو تدی (Ginko T.D) در کاهش وزوز گوش ذهنی، دکتر محمد ابراهیم یارمحمدی و  همکاران، ماهانه علمی_پژوهشی دانشور پزشکی، سال چهاردهم، شماره 67).

در یک مطالعه بالینی که بر روی 61 بیمار مراجعه کننده به درمان گوش و حلق و بینی در شهر کرد صورت گرفته است، اثر بخشی برگ جینکو در درمان وزوز گوش با داروی سیناریزین (یک آنتی‌هیستامین که برای کاهش علائم آلرژی و درمان وزوز گوش تجویز می‌شود) مقایسه شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که شدت وزوز گوش و همچنین میزان رضایت بیماران در گروه مصرف کننده عصاره برگ جینکو، به طور معنی‌داری بهبود یافته است.

از دیدگاه طب سنتی هم برگ درخت جینکو، مُفتح سُدَد، مقوی حافظه و بینایی، افزایش‌دهنده جریان خون، مبهی و منعظ (نعوظ آور) است. وزوز گوش، افسردگی و ضعف شنوایی ناشی از عدم خون‌رسانی را بهبود می‌بخشد. (دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 329)

افسنتین: معجزه طبیعت در درمان گیاهی وزوز گوش

افسنتین یا خاراگوش (absinthium) گیاهی علفی و پایا به ارتفاع حدود یک متر است. گل‌های افسنتین زردرنگ، کوچک و تقریباً کروی هستند. افسنتین جزء داروهایی است که در طب سنتی و ایرانی برای درمان درد و صدای گوش بسیار توصیه شده است.

حکیم مؤمن قطور (آنچه در گوش چکانند) برگ افسنتین را برای بیماری‌های گوش مفید می‌داند ( تحفةالمؤمنین،  محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 94). زکریای رازی برای صدا و آواز گوش بخور دادن گوش با افسنتین را تجویز می‌کند. (منصوری فی طب، صفحه 452)

افسنتین گیاهی است که ابوعلی سینا و بقیه حکما آن را برای بیماری‌های سر مفید می‌دانند. از دیدگاه طب سنتی یکی از دلایل وزوز گوش تجمع اخلاط در مغز و سر می‌باشد. درباره افسنتین و خواص آن در طب سنتی و همچنین طب مدرن مطالعات زیادی صورت گرفته است. در مقاله افسنتین از نگاه طب سنتی ایران و طب مدرن که در مجله طب سنتی اسلام و ایران چاپ شده است، به قسمتی  از این مطالعات اشاره شده است.

مرزنجوش

نمی‌شود از درمان وزوز گوش با داروی گیاهی صحبت کرد و نامی از مرزنجش نبرد. مرنجوش یا مرزنگوش (Origanum) يكي از 200 گونه‌ی موجود در تيره‌ي نعناعيان (Lamiaceae) است. كلمه‌ي Oregano از دو كلمه‌ي يوناني óros به معناي كوهستان‌ها و ganos به معناي خوشي و مسرت برگرفته شده است و به علت زيبايي و وفور آن در دامنه كوهستان‌هاي معتدل مديترانه‌اي از آن با نام “زينت كوهستان” ياد مي‌شود.

خاصیت اصلی مرزنجوش که در طب ایرانی به آن اشاره شده است، جذب رطوبات مغز و اخلاط فاسد بدن و همچنین مدر بودن آن است. روغن مرزنجوش برای درمان بیماری‌های گوش به دو صورت توصیه شده است. یک قطور (چکاندن) آب برگ آن در گوش و دیگری فتیله یا قطور روغن آن در گوش. ( دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 860)

بادام تلخ

بادام تلخ گونه‌ای از بادام (Almond) با نام علمی Prunus amygdalus از خانواده گل‌سرخیان است. درخت بادام تلخ کوچک‌تر و گل‌هایش به رنگ قرمز نزدیک‌تر است. بادام تلخ همان‌گونه که از نامش مشخص است، تلخ است. اگر از حکمای طب سنتی بپرسیم که درمان گیاهی وزوز گوش چیست، به صورت مسلم بیشتر آن‌ها به بادام تلخ اشاره می‌کنند.

بادام به دلیل خواص زیادش، کاربردهای مختلفی در صنایع دارویی، آرایشی و غذایی دارد. در طب سنتی هم در نسخه‌های بسیار زیادی از روغن بادام تلخ نام برده شده است.

روغن بادام تلخ مُحَلِّل و مُفَتِّح بسیار قوی است و از این حیث از بادام شیرین مؤثرتر است. روغن بادام تلخ را تمامی حکمای مرجع طب سنتی برای تقویت گوش و رفع صدای آن توصیه کرده‌اند (رجوع شود به قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 3 صفحه 285 و یا منصوری فی طب، زکریای رازی، صفحه 452). 

یکی از نسخه‌هایی که برای رفع وزوز گوش توصیه شده است روغن سیر و بادام تلخ است. به این شیوه که یک حبه سیر را کوبیده  و در روغن بادام تلخ تفت داده تا سیاه شده و روغن صاف شده آن در گوش چکانده شود. (دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 156)

جند بیدستر

جُندِ بیدَستَر (Castoreum) یک جفت کیسه گلابی شکل و خاکستری رنگ در زیر پوست و نزدیک به مقعد سگ آبی (Beaver) است. این غدد بر خلاف تصور بیضه سگی آبی نیستند و ارتباطی هم با ارگان‌های جنسی این جانور ندارند. هر دو جنس ماده و نر سگ آبی، جند بیدستر دارند. این کیسه‌ها ترشحی زرد مایل به تیره دارند. در فارسی به جند بیدستر، آش بچگان یا گند بیدستر نیز می‌گویند.

جند بیدستر، گرم و خشک است و در طب سنتی بیشتر برای بیماری‌های مغز و سر توصیه شده است. حکیم مؤمن گذاشتن جند بیدستر در گوش را برای رفع صدا و سنگینی گوش توصیه می‌کند ( تحفةالمؤمنین، محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 94). زکریای رازی ترکیب روغن جند بیدستر و روغن بادام تلخ را برای رفع صدای گوش توصیه می‌کند.

حنضل یا هندوانه ابوجهل

حَنظَل یا هندوانه ابوجهل (Colocynth)، میوه بوته‌ای کم ارتفاع و خزنده به همین نام است. هندوانه ابوجهل کروی شکل و اندازه پرتقال است. ظاهری مانند پرتقال دارد اما طعم آن بسیار تلخ است. حنضل بسیار گرم و خشک است. به حدی که افراط در خوردن آن برای بدن خطر جدی دارد.

حنظل مسهل و جاذب بسیار قوی است و اخلاط فاسد و رطوبی را از اعماق بدن جذب و خارج می‌کند و به همین دلیل مورد توجه حکمای قدیم بوده است. هندوانه ابوجهل در درمان بیماری سرد سر بسیار مفید است. در منابع طب سنتی قطور (چکاندن) روغن حنظل در گوش برای رفع وزوز گوش و همچنین کشتن کرم گوش توصیه شده است.

روغن حنظل خواص بسیار زیادی دارد و آن را می‌توان داروی گیاهی برای درمان وزوز گوش دانست و این مسئله به دلیل خاصیت ذاتی آن در دفع اخلاط بدن است. این خواص باعث شده است که حنظل در درمان بسیاری از بیماری‌های دیگر هم توصیه شود. ما در مقاله “بهترین داروی گیاهی برای قند خون” راجع به خواص شگفت‌انگیز آن در درمان دیابت هم صحبت کرده‌ایم.

انزروت

اَنزَروت (Astragalus sarcocolla) صمغ ساقه‌ی گونه‌ای از گَوَن است. انزروت به صورت تکه‌هایی کوچک، با شکل‌های نامنظم و مایل به کروی و به رنگ زرد و قرمز است. طعم تلخی دارد و طبیعت آن گرم و خشک است.

ابن سینا معتقد است که انزروت خاصیت ترمیم کنندگی دارد. لبه زخم را به هم می‌آورد. گوشت تباه زخم را تحلیل برده و زخم‌های آبدار را ترمیم می‌کند. انزروت را برای درمان چرک و درد گوش توصیه کرده‌اند. اشاره کردیم انسداد مجرای گوش توسط جرم گوش یا مایع ناشی از عفونت گوش ممکن است باعث وزوز شود. انزروت در رفع این نوع از وزوز گوش بسیار مفید است.

ابن سینا می‌گوید اگر فتیله‌ی پارچه‌ای آغشته به ترکیب پودر انزروت و عسل در گوش قرار داده شود، چرک آن تخلیه و درد بعد از چند روز تسکین می‌یابد (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 2، صفحه 61).

یکی دیگر از کاربردهای انزورت در رفع سنگینی و وزوز گوش، استفاده از آن به همراه پیاز است. به این صورت که یک پیاز را خالی کرده و وسط آن را با انزروت پر کنیم. بعد آن را روی آتش گذاشته تا به جوش آید. اگر آب حاصل از آن را در گوش بچکانیم، صدا و سنگینی گوش رفع می‌شود.

خردل

خردل تخم گیاهی علفی و یک ساله است که گونه‌های بسیاری دارد. سه گونه آن بیشتر شناخته شده هستند: خردل سفید، خردل سیاه و خردل وحشی. خردل گرم و خشک است و یک محلل بسیار قوی است. اخلاط و رطوبات را از عمق بدن جذب می‌کند.

استفاده از خردل به چند صورت به درمان وزوز گوش کمک می‌کند. از جمله فتیله پارچه‌ای آغشته به خردل و انجیر کوبیده شده در گوش قرار داده شود. همچنین چکاندن روغن خردل در گوش. همچنین بخور خردل در گوش می‌تواند در این زمینه مفید باشد.

آن‌چه اشاره کردیم مختصری از خواص گیاهی بود که در منابع طب سنتی برای درمان بیماری‌ها گوش و به خصوص صدای گوش به آن‌ها اشاره شده است. در مقاله‌های آتی به صورت مفصل‌تر راجع به دیدگاه حکمای طب سنتی از جمله ابن سینا در مورد وزوز گوش، علل آن و نسخه‌های ترکیبی برای درمان آن صحبت خوهیم کرد.