خاکشیر اشتها آور است و باعث دفع سموم از بدن و پاکسازی کبد می‌شود. مقوی معده و هاضمه است. برای ورم‌های بدن از جمله ورم پستان و بیضه مفید است. شربت خاکشیر به خصوص همراه با گلاب و تخم شربتی برای عطش، کاهش حرارت بدن و همچین لینت روده بسیار سودمند است.
از نظر حکمای قدیم، خاکشیر مُبَّهی و افزایش دهنده میل جنسی است. رنگ رخساره را زیبا کرده و اخلاط سینه و ریه را دفع می‌کند. قبل از آنکه بیشتر به خواص خاکشیر بپردازیم، ابتدا ببینیم خاکشیر چیست؟
خاکشیر (flixweed) بذر گیاهی علفی و یک ساله است که تا یک متر میتواند رشد کند. نام علمی این گیاه Descurainia Sophia است. خاکشیر در ایران، هند و پاکستان یافت می‌شود. رویشگاه اصلی آن بیشتر دشت‌های خشک و شنی است. خاکشیر خودرو است و در کناره‌ی جاده‌ها به راحتی قابل مشاهده است.
گل‌ها خاکشیر زردرنگ، بسیار کوچک و دارای پنچ گلبرگ هستند. میوه‌ی خاکشیر غلاف‌هایی کوچک، نازک، کشیده و کمی منحنی است که ابتدا سبز رنگ بوده و پس از رسیدن قرمز مایل به قهوه‌ای می‌شود. داخل این غلاف‌ها بذر گیاه خاکشیر وجود دارد که بسیار ریز، بیضی‌گون و نارنجی مایل به قهوه‌ای است.
خاکشر از اواسط بهار شکوفه داده و بعد از خشک شدن، در میانه تابستان برداشت می‌شود. بیشتر خاکشیری که برداشت می‌شود به صورت خودرو در دشت‌ها می‌روید و کشت آن زیاد به صرفه نیست. خاکشیر از دیدگاه طب سنتی، گرم و تر است. مزاج گرم و تر یکی از مزاج‌های مناسب بدن است. چرا که هم باعث افزایش حرارت بدن شده و هم به دلیل رطوبت، از خشک شدن بدن به دلیل گرما جلوگیری می‌کند.
خواص خاکشیر برای معده و روده
مهم‌ترین خاصیت خاکشیر از نظر حکمای طب سنتی، تقویت نیروی هاضمه و باز کردن اشتها است. خاکشیر مقوی معده و روده است. به دلیل گرم بودن، داشتن لعاب و خاصیت سم زدایی، میتواند معده را گرم و تقویت کند.
خاکشیر به علت گرم کردن معده ترشحات آن را افزایش می‌دهد، ضعف معده ناشی از سودا را بر طرف کرده و با تحریک روده‌ها و لینت مزاج، یبوست را به خصوص در افراد پیر درمان می‌کند. بهترین روش مصرف خاکشیر، حل کردن یک قاشق غذاخوری در آب گرم یا قند داغ است. برای افراد سالخورده بهتر است خاکشیر سابیده و سپس در آب حل شود (تجارب دکتر احمدیه در مورد خاکشیر، فصلنامه تاریخ پزشکی، سال چهارم، شماره دوازدهم، پاییز 1391)
دکتر احمدیه، پزشک سرشناس طب ایرانی و سنتی، خاکشیر را برای یبوست کودکان نیز بسیار مفید می‌داند. البته توصیه می‌کند مقدار مصرف یک قاشق چایخوری باشد. دیگر فواید خاکشیر برای دستگاه گوارش، دفع سموم است. خاکشیر سم زدا است و باعث دفع انگل‌های معده و روده نیز می‌شود. یک مطالعه بالینی که بر روی موشها صورت گرفته است (اثرات آزمایشگاهی و بالینی عصاره دانه خاکشیر بر هیمنولپیس نانا) نشان می‌دهد عصاره هیدروالکلی خاکشیر، میتواند عفونت کرم نواری (Hymenolepsis nana) را درمان کند.
مصرف خاکشیر همچنین میتواند دلپیچه و اسهال را درمان کند. به این منظور بیست گرم خاکشیر را بدون آب در دهان ریخته و بعد از نرم شدن با آب دهان کم کم بلغ نمایید (اسرار گیاهان دارویی، حاجی شریف، احمد، نشر حافظ نوین، 1386، صفحه 439).
خواص خاکشیر برای کبد
حکمای طب سنتی معتقد بودند غذا در بدن انسان چهار مرحله هضم را پشت سر می‌گذارد:
هضم معدی
هضم کبدی
هضم عروقی
هضم بافتی یا سلولی
مرحله دوم هضم در کبد صورت می‌گیرد. در واقع بعد از هضم غذا، شیرابه معده یا کیموس وارد روده شده، و کبد از این شیرابه اخلاط چهارگانه (صفرا، دم، بلغم و سودا) را تولید می‌کند. کبد مسئول تولید خون سالم و صالح در بدن است.
هر گونه اخلال در کاکرد کبد باعث می‌شود تا یکی از اخلاط چهارگانه از حد اعتدال گذشته و بدن دچار سوء مزاج شود. این سوء مزاج کل کارکرد بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بافت کبد به گونه‌ای است که در نتیجه انباشت سموم، کم کم توانایی خود در تسویه خون را از دست می‌دهد و دچار سوء مزاج می‌شود. اطبا برای این وضعیت، مفرداتی را توصیه می‌کنند که باعث تقویت و سم زدایی از کبد شوند.
برای سم زدایی از کبد یک قاشق خاکشیر را در یک لیوان آب گرم با کمی عسل و یا شکر مخلوط کرده و دو ساعت بعد از صرف غذا مصرف نمایید (مجربات خاوری شفا، برهان حسینی، انتشارات آراس، 1398، صفحه 50). همچنین اگر خاکشر را به همراه خمیر آرد بریان کنید، خوردن آن باعث تقویت کبد می‌شود (دایره المعارف طب سنتی، علم الأدویه، سیدمحمدعلی سید نظری، 1397، صفحه 367)
دو ویژگی خاکشیر باعث می‌شود تا برای تقویت، سم زدایی و رفع چربی کبد مفید باشد:
خاصیت سم زدایی: خاکشیر سم زدا است به خصوص هنگامی که با گلاب مصرف شود. اگر سه درهم خاکشیر با گلاب یا آب خالص جوشانده شده و بعد از خوردن قی شود، سموم بدن را دفع می‌کند. (همان منبع)
خواص آنتی اکسیدانی: خاکشیر حاوی ترکیبات فنلی است. برای تأمین آنتی اکسیدان‌های طبیعی مورد نیاز بدن، مصرف گیاهان با ترکیبات فنلی بالا توصیه می‌شود.
خواص خاکشیر برای پوست
در منابع طب سنتی آمده است که خاکشیر رنگ رخساره را زیبا می‌کند، کهیر و لک‌های پوستی را از بین می‌برد. حکمای زیادی خاکشیر را برای بهبود رنگ و کیفیت پوست توصیه کردهاند. طب سنتی دیدگاه سیستمی به بدن دارد. همانطور که در بالا اشاره کردیم، اگر مراحل هضم به خوبی در بدن انجام نشود، کارکرد کل بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
حکما گفته‌اند احوال کبد را از روی پوست بدانید. یک پوست سالم و شفاف، نتیجه گوارش درست و ایجاد خون صالح در بدن است و خاکشیر از طریق بهبود عملکرد گوارش، دفع سموم و تقویت کبد، باعث زیبایی و شفافت پوست می‌شود.
برای اثر بخشی بهتر خاکشیر در رفع لک‌های پوستی، کک و مک و قارچ، بهتر است خاکشیر مخلوط در آب به همراه عسل یا شکر مصرف شود. (مجربات خاوری شفا، برهان حسینی، انتشارات آراس، 1398، صفحه 140)
خواص خاکشیر برای زنان
وقتی از خواص خاکشیر برای زنان صحبت می‌کنیم، منظور نفع خاصی است که برای زنان دارد، وگرنه کل خواص خاکشیر که در بالا ذکر شد از جمله تقویت هاضمه، بهبود عملکرد کبد و تقویت پوست برای زنان مفید فایده است.
یکی از مهم‌ترین خواص خاکشیر تسهیل زایمان است. هم منابع طب سنتی و هم مطالعات بالینی اثر خاکشیر در تسهیل زایمان طبیعی را تأیید کرده است. در کتاب مخزن الأدویه آمده است که فرزجه خاکشیر باعث تسهیل زایمان می‌شود. فرزجه دارویی است که به شکل شیاف و واژینال مصرف شود. (مخزن الأدویه، عقیلی علوی شیرازی، 1380، صفحه 379)
شیاف خاکشیر علاوه بر تسهیل زایمان، در درمان زخم‌های رحم نیز مفید است. این توصیه در بیشتر منابع طب سنتی آمده است. خاکشیر سیلان ابیض (ترشح سفید زنانه) را در زنانی که دارای سوء مزاج رحم هستند بهبود می‌بخشد (تجارب دکتر احمدیه در مورد خاکشیر، فصلنامه تاریخ پزشکی، شماره دوازدهم، پاییز 1391)
در یک مطالعه بالینی که بر 85 مراجع زن در درمانگاه‌های سطح شهر رفسنجان صورت گرفته است مصرف خاکشیر در اواخر بارداری باعث تسهیل و شروع خودبه خودی زایمان به خصوص در خانم‌های نخست‌زا شده است.
خاکشیر، تقویت کننده میل جنسی آقایان
از دیگر خواص خاکشیر که در منابع طب سنتی به آن اشاره شده است، تقویت میل جنسی آقایان است. اشاره کردیم که خاکشیر در کتب طب سنتی، به مُبَّهی توصیف شده است. مُبَّهی یا تقویت کننده باه، به دارویی گفته می‌شود که میل و توان مردان برای جماع را برانگیزد.
البته لازم به ذکر است هر دوایی که باعث بهبود هاضمه و تقویت توانایی کبد در تولید خون سالم شود، تقویت میل و توان جنسی را نیز در پی دارد. در مقاله “درمان اختلال نعوظ در طب سنتی” اشاره کرده‌ایم که حکما، اصلاح مزاج و تقویت کبد را دو شرط پایه‌ای برای تقویت میل جنسی می‌دانند.
برای تقویت میل جنسی بهتر است خاکشیر به صورت ناشتا به همراه شکر یا عسل مصرف شود. دو مثقال خاکشیر و چهار مثقال شکر در آب ولرم مخلوط شده و ناشتا میل شود (مخزن الأدویه، عقیلی علوی شیرازی، 1380، صفحه 379).
سایر خواص خاکشیر
از دیگر خواص خاکشیر که در منابع طب سنتی آمده است، فواید آن برای بیماریهای سوداوی است. می‌دانیم که سودا سرد و خشک است و معمولاً حکمای طب سنتی آن را بدترین مزاج برای بدن می‌دانند. از طرفی خاکشیر گرم و تر است و میتواند مزاج افراد سوداوی را به تعادل برساند.
خاصیت خاکشیر در دفع سودای بدن باعث می‌شود که در بهبود اگزما، رفع بثورات جلدی، درد استخوان و مفاصل و سایر بیماری‌هایی که ناشی از سردی بدن در اثر سودا هستند مفید باشد. خاکشیر همچنین مُسمِن (چاق کننده) است. خصوصاً هنگامی که با شیر مصرف شود و یا با دو برابر خود شکر در آب حل شده و میل شود (تحفة المؤمنین، محمدمؤمن حسینی تنکابنی، صفحه 346).
خواص خاکشیر البته منحصر به موارد گفته شده نیست. خاکشیر به دلیل خاصیت سم زدایی و ضد سودایی، استفاده گسترده‌ای در نسخ طب سنتی داشته است، اما اگر بخواهیم 5 فایده اصلی خاکشیر را از نگاه حکمای قدیم بنویسیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
خاکشیر اشتها آور است و باعث تقویت هاضمه و رفع یبوست می‌شود.
اختلال نعوظ بعد از زود انزالی، شایعترین مشکل جنسی آقایان است. قبل از آنکه وارد جزئیات این مقاله در مورد داروی گیاهی برای اختلال نعوظ شویم، اگر می‌خواهید بدانید:
اختلال نعوظ چیست؟
چه عواملی باعث اختلال نعوظ می‌شوند؟
راهکار رفع اختلال نعوظ از دیدگاه طب سنتی چیست؟
مقاله “درمان اختلال نعوظ در طب سنتی” را بخوانید. در ادامه ما دیدگاه حکمای طب سنتی در مورد اختلال نعوظ، که در طب سنتی بیشتر به ضعف باه آمده است، را بررسی می‌کنیم. سپس در مورد گیاهان و مفرداتی که می‌توانند به عنوان داروی گیاهی رفع اختلال نعوظ مصرف شوند، توضیح خواهیم داد.
اطبای قدیم معتقد بودند برای اینکه یک نعوظ سالم (نعوظی که هم آلت به اندازه کافی سفت شده و هم تا پایان رابطه جنسی سفت و راست بماند) حاصل شود، چند شرط لازم است:
قوت تن: از نظر حکما، توان جنسی در ادامه توان جسمی است. یعنی هنگامی که بدن در تعادل مزاج باشد، مراحل چهارگانه هضم به خوبی طی شده و کبد بتواند خون سالم و صالح تولید کند، نعوظ با کیفیت نیز حاصل می‌آید.
قوت روح: تشویش، اضطراب، استرس و پریشانی اثر منفی بر سلامت جنسی مردان دارد. یک روح مفرح و شاد، توان و اشتیاق بیشتری برای رابطه جنسی دارد. از نگاه طب سنتی، بیشتر مشکلات ذهنی و روحی ناشی از خشکی و سوء مزاج مغز است که با مصرف ادویه‌جات مفرح و مقوی مغز، این مسائل رفع می‌شود.
قوت دستگاه تناسلی: برای ایجاد نعوظ لازم است، دستگاه تناسلی (یعنی بیضه و آلت) باید در سلامت باشد. برخی حکما، از این مسئله به عنوان فلج اعصاب آلت تناسلی یاد کردهاند.
در سال‌های اخیر بسیار رایج شده است که برای تقویت جنسی و درمان نعوظ، انواع مفردات و ادویه‌های گرم را توصیه می‌کنند. این درست است که عموماً این نوع غذاها باعث افزایش میل جنسی می‌شود، اما نباید فراموش کنیم که توان نعوظ در درجه اول به تعادل مزاج بدن بستگی دارد.
اگر افراط در مصرف غذاها و ادویه‌جات گرم باعث خشکی بدن شود، ممکن است نتیجه عکس داده و حتی منجر به زود انزالی به خصوص در بدن‌های گرم و صفراوی شود.
این مسئله‌ای است که ابوعلی سینا در کتاب قانون توضیح می‌دهد:
این را بدان! که در تقویت نیروی جنسی مهم‌ترین عامل نوع غذا است و از اثر غذای مناسب ماده‌ی آب پشت زیاد می‌شود و انسان برای جماع نیروی بیشتر کسب می‌کند. نباید در استعمال داروها و غذاهای گرم کننده بدن زیاده روی و افراط کنند که به خشکیدن بدن بیانجامد. (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، صفحه 235)
این توصیه ابن سینا شاید یکی از مهم‌ترین مواردی باشد که در درمان اختلال نعوظ لازم است به آن توجه شود.
داروی گیاهی برای اختلال نعوظ: مُفردات نعوظ آور
در طب سنتی به داروهایی که برای تقویت نعوظ مناسب هستند، مُنَعِّظ گفته می‌شود. یعنی نعوظ آور. ما در ادامه به برخی از این گیاهان و ترکیبات اشاره می‌کنیم. باید توجه کنیم که مصرف این مفردات زمانی اثر بخشی کافی دارد، که شروط پایه‌ای یعنی تعادل مزاج بدن و سلامت تن و روح محقق شده باشد.
1. ثَعلب یا خایه‌ی روباه
وقتی صحبت از بهترین داروی گیاهی برای اختلال نعوظ می‌کنیم.، نام این گیاه به ذهنمان می‌آید. ثعلب با نام علمی Orchis Mascula گیاهی است به ارتفاع نیم متر و گل‌های زیبا و بنفش مانند. ثعلب دو غده زیرزمینی بیضی گون و قهوه‌ای رنگ دارد که رنگ داخل‌شان سفید و کمی شفاف است. یکی توپر و دیگری خالی است. طعم آنها شیرین و کمی تند و بویی شبیه به منی دارند. شکل ظاهری آنها مانند بیضه است. به همین دلیل این گیاه به خصیه الثعلب، خایه روباه و یا به اختصار ثعلب مشهور شده است.
از میان اجزای گیاه ثعلب، تنها غده‌های زیر زمینی آن استفاده دارویی دارد. طبع ثعلب گرم و تر است و باعث تقویت بیضه و میل جنسی می‌شود. از قدیم حکمای طب سنتی آن را برای تقویت نعوظ توصیه کردهاند.
ابوعلی سینا بسیار روی ثعلب تأکید می‌کند و می‌گوید: بیخ ثعلب در برخیزاندن آلت تناسلی معرکه می‌کند. (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، صفحه 235)
ثعلب معمولاً به شکل پودر استفاده می‌شود. ریشه آن خشک شده و پودر می‌شود. این پودر همراه با شیر، شیر موز، به شکل دسر و … قابل استفاده است.
2. نخود: داروی مردانگی
نخود یکی از حبوب پرمصرف ایرانیان است. در عین سادگی، نباید تأثیر شگرف آن در تقویت نعوظ را دست کم بگیریم. در گذشته، نخودآب پایه ثابت رژیم غذایی بیشتر مردم به خصوص پسران و مردان بوده است. در ویدیویی زیر دکتر خیر اندیش درباره اختلال نعوظ و نقش نخود در قوت تن و بدن، به نکات جالبی اشاره می‌کند.
حکمای قدیم معتقد بودند برای حاصل شدن نعوظ باد بیضه ضروری است و این باد توسط غذاهای مقوی و لطیف مانند نخود و به خصوص نخود آب حاصل می‌شود. در منابع طب سنتی نخود بیشتر به نام حمص آمده است. ابن سینا همه انواع نخود را شهوت انگیر می‌داند. می‌گوید در برخی از مناطق قبل از جفت گیری به شتران نر نخود می‌دهند. بوعلی سینا می‌گوید: خوردن نخودآب به صورت ناشتا در برخیزاندن ذکر بسیار مفید است. (قانون در طب ،جلد 2، صفه 155)
نخود از نظر اطبای قدیم گرم و خشک است و غذائیت بسیار زیادی دارد. مولد خون صالح است. حرارت غریزی بدن و منی را افزایش می‌دهد. حکیم مؤمن می‌گوید اگر مقداری نخود مدتی در آب خسیانده شود، خوردن نخود و سپس نوشیدن آب خیسانده آن با مقداری عسل جهت اعاده شهوت و توان جنسی بی‌نظیر است. (تحفة المؤمنین، محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 311).
کم نیستند حکمایی مانند خیر اندیش که نخود را بهترین داروی گیاهی اختلال نعوظ می‌دانند و معتقد هستند مصرف مداوم نخود در برنامه غذایی، قوت مردانگی و جنسی فوق‌العاده‌ای به همراه دارد.
3. سیاه دانه
در روایات آمده است که سیاه‌دانه دوای همه دردها است به جز مرگ. در منابع طب سنتی هم اشاره بسیار زیادی به سیاه دانه شده است. سیاه دانه گرم و خشک است. اندام‌ها را گرم کرده و سموم سرد را از بدن دفع می‌کند. از قدیم معجون دو سین (ترکیب یک واحد سیاه‌دانه‌ی نیم کوب با سه واحد عسل) برای تقویت بدن در میان مردم رایج بوده است.
خوردن روغن سیاه دانه به تنهایی و یا ترکیب آن با روغن زیتون و کندر باعث سفتی کمر و افزایش میل جنسی می‌شود. همچنین مالیدن روغن سیاه دانه بر کمر و آلت تناسلی، منعظ (نعوظ آور) بسیار قوی است. (تحفة المؤمنین، محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 552).
4. جدوار، گیاهی از هیمالیا
جدوار (Jadwar) گیاهی چند ساله است با ارتفاع حدود شصت سانتی‌متر و ریشه‌های ضخیم است. جدوار گونه‌های بسیار زیادی دارد. جدوار نام اردوی این گیاه است که در کشورهای فارسی و عربی زبان هم به همین نام مشهور شده است. در فارسی گاهی ماه پروین و همچنین جدوار ختایی گفته می‌شود.
در برخی از وبسایت‌های فارسی جدوار به اشتباه به نام علمی Curcuma zedoaria آمده است. این گیاه متفاوت از جدوار است. جدوار از خانواده آلاله‌ایان (Ranunculaceae) است. ریشه جدوار ضخیم، مخروطی شکل و رنگی سیاه دارد. طعم آن ابتدا کمی شیرین اما سپس به شدت تلخ می‌شود. برگ و گل جدوار خاصیت دارویی ندارد و تنها ریشه آن قابل استفاده است.
جدوار بومی هند و پاکستان است و بیشتر در کوه‌های هیمالیا می‌روید. جدوار علی رغم خواص دارویی فوق العاده‌اش کمتر شناخته شده است. البته در منابع طب سنتی به آن اشاره شده است. ابوعلی سینا آن را پادزهر تمامی سموم می‌داند. عمادالدین شیرازی، پزشک سرشناس قرن 10ام، رساله‌ی مفصلی در باب خواص جدوار نوشته است که در سال 1383 توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است (رساله بیخ چینی، عمادالدین محمود شیرازی، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، 1383).
جدوار به شدت گرم و خشک است. اما آنچه جدوار را در ردیف بهترین داروی گیاهی برای اختلال نعوظ قرار می‌دهد، خاصیت آن برای تقویت اعضای رئیسه بدن است. بدن را تقویت کرده و خستگی را برطرف می‌کند. منعظ و مبهی بسیار قوی است (دایره المعارف طب سنتی، علم الأدویه، سیدمحمدعلی سید نظری، 1397، صفحه 314).
جدوار به شکل خام قابل مصرف نیست و میتواند خطرناک باشد. برای استفاده دارویی باید تدبیر شود که امروز به شکل قرص و کپسول تولید می‌شود (کپسول جدوار شفانگر) و بهتر است به همراه شیر مصرف شود.
5. شاهی
دیگر داروی گیاهی درمان اختلال نعوظ که بسیار روی آن تأکید شده است، شاهی است.
در میان مفرداتی که ابوعلی سینا در کتاب قانون برای تقویت نعوظ توصیه می‌کند، کمتر چیزی به اندازه بزر شاهی (یا تره تیزک) در نسخه‌های مختلف تکرار شده است.
شاهی یا تره تیزک یک گیاه علفی و از جمله سبزی‌های خوردنی است. درون میوه شاهی، دو تخم بسیار کوچک، نارنجی رنگ، کمی کشیده و نوک دار وجود دارد که به تخم شاهی یا حب الرشاد مشهور هستند.
بزر شاهی در درجه سوم گرم و خشک است. مبهی و مولد منی است. در تقویت نعوظ بسیار روی آن تأکید شده است. در منابع آمده است که لَعوق تخم شاهی با تخم مرغ عسلی مبهی بسیار قوی است. لَعوق به داروی لیسیدنی رقیق‌تر از معجون گویند.
از جمله ترکیباتی که ابن سینا از بذر شاهی توصیه می‌کند، مصرف آن با روغن گاوی است (قانون در طب، جلد 5، صحفه 236). علاوه بر بذر شاهی که ابن سینا بسیار روی آن تأکید دارد، مصرف آب شاهی را هم برای تقویت نعوظ مفید است.
6. انگور: خون ساز و نعوظ آور
از نظر تنوع و پراکندگی در جهان، کمتر میوه‌ای مانند انگور است. بیش از 10 هزار نوع انگور مختلف در جهان یافت شده است. البته بسیاری از این گونهها نادر هستند. نزدیک به 33 نوع انگور در غالب تاکستان‌های جهان یافت می‌شود. فرآورده‌های بسیاری مختلفی از انگور تولید می‌شود:
انگور تازه
هسته انگور
برگ مو
آبغوره
شراب
شیره انگور
مویز
کشمش
سرکه انگور
روغن هسته انگور
از نظر حکمای طب سنتی، میوه انگور، مویز و کشمش بهترین فرآورده‌های انگور هستند. انگور بسیار زود هضم است، باعث تقویت قلب، کبد و مغز می‌شود و به گفته حکیم مؤمن در تسمین و تولید خون صالح بی نظیر است (تحفه المؤمنین، حیکم مؤمن تنکابنی، صفحه 611).
اما انگور چگونه میتواند به رفع اختلال نعوظ کمک کند. همانگونه که اشاره کردیم، شرط ایجاد یک نعوظ سالم و پایدار از نظر اطبای قدیم، قوت قلب و وجود خون سالم و صالح در بدن است که از این نظر انگور در میان میوه‌ها کم نظیر است. زکریای رازی نیز انگور را یک میوه منعظ قوی می‌داند و آن‌گونه که خود می‌گوید ایستایی و سیخ‌شدگی نرینه را افزایش می‌دهد (منصوری فی الطب، محمد بن زکریای رازی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1387، صفحه 195).
مطالعات نیز نشان می‌دهد که مصرف منظم هفته‌ای حداقل 5 مرتبه آب انگور، خطر ابتلا به اختلال نعوظ به خصوص در سن 40 سال به بالا را به شدت کاهش می‌دهد.
7. زنجبیل
زنجبیل (Ginger) ساقه زیر زمینی گیاهی پایا به همین نام است. رویشگاه اصلی زنجبیل بیشتر چین، هند و پاکستان است. بهترین نوع آن دارای تکه‌های بزرگ، سفید، بی ریشه و کاملاً رسیده است.
زنجبیل طبعی گرم و خشک دارد. رطوبات زائد را از عمق بدن بیرون می‌کشد. افزایش دهنده میل جنسی است به خصوص هنگامی که با زرده تخم مرغ عسلی مصرف شود. ابوعلی سینا خوردن زنجبیل و به خصوص مربای آن را برای تقویت نعوظ بسیار توصیه می‌کند. (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، 235)
یکی از ترکیباتی که برای افزایش میل جنسی و تقویت نعوظ توصیه شده ترکیب زنجبیل با خولنجان و پسته است که حکما گفته‌اند، مبهی و منعظ بسیار قوی است. ابوعلی سینا هر سه این گیاهان را برای تقویت نعوظ توصیه کرده است.
8.خرما: منبع انرژی
درباره خرما، درخت نخل و خواص آنها بسیار گفته‌اند. خرما در فرهنگ غذایی ایران (به خصوص نواحی جنوبی) و کشورهای خاورمیانه جایگاه ویژای دارد. خرما بومی مناطق گرمسیر خاورمیانه بوده و اکنون نیز تقریبا تمام تولید خرمای جهان در ایران، کشورهای حاشیه خلیج فارس و شمال آفریقا صورت می‌گیرد.
خرما میوه درخت نخل است. این میوه از ابتدای شکل‌گیری تا رسیدن کامل هفته مرحله را سپری می‌کند. طَلْع، بَلْح، خارک، بُسْر، قَسْب، رطب و خرما که در هر مرحله فواید خاص خود را دارند.
خرما در نزد حکمای قدیم به غذائیت بالا و نیز تقویت باه شناخته شده است. گفته شده مناطقی که مردم آن به صورت مداوم خرما مصرف می‌کنند معمولاً مردان تنومند، با کمر قوی و میل جنسی بسیار بالا دارد.
بیشتر حکمای طب سنتی، خرما را برای افزایش میل جنسی و تقویت نعوظ توصیه کردهاند و برخی از آنها، خرما را بهترین داروی گیاهی برای درمان اختلال نعوظ می‌دانند. ابن سینا می‌گوید اگر خرما و شنبلیله روی آتش پخته شوند، آنگاه هسته خرما جدا شده و صبر کنیم تا خشک شود. سپس پودر شده و همراه با عسل مصرف شود باعث تقویت نعوظ می‌شود (قانون در طب، جلد 5، صفحه 238). حکیم مؤمن خرمای خیسانده شده در شیر تازه دوشیده شده را که به همراه شیر مصرف شود در افزایش میل جنسی و تقویت نعوظ بی نظیر می‌داند (تحفه المؤمنین، حیکم مؤمن تنکابنی، صفحه 215).
9. گل نرگس
نرگس گیاهی زیبا، علفی و چند ساله است که ارتفاع آن به 45 سانتی متر می‌رسد. گل نرگس رایحه مطبوع و بسیار خوبی دارد. پیاز زیر زمینی نرگس بسیار شبیه پیاز معمولی است با اندازه کوچکتر.
پیاز زیرزمینی، گل، تخم و روغن نرگس استفاده دارویی دارند. طبع آنها گرم و خشک است. از میان اجزای نرگس پیاز آن، خاصیت بیشتری برای تقویت نعوظ دارد. پیاز نرگس مبهی قوی است و علاوه بر تقویت نعوظ، معظم (بزرگ کننده) آلت تناسلی نیز هست.
اگر پیاز نرگس سه روز در شیر گاومیش خوابنده شده و پس از خشک شدن ساییده شود، ضماد آن روی آلت تناسلی مبهی بسیار قوی است و باعث تقویت نعوظ و بزرگ شدن آلت می‌شود (دایره المعارف طب سنتی، علم الأدویه، سیدمحمدعلی سید نظری، 1397، صفحه 921).
جمع بندی
تعداد گیاهان و مفرداتی که در منابع طب سنتی به نام منعظ (نعوظ آور) آمده است، بسیار بیشتر از مواردی است که اشاره کردیم. بیشتر نسخ طب سنتی هم متشکل از داروهای ترکیبی است که برخی از آنها را ذکر کردیم. دوباره تأکید می‌کنیم آنچه قبل از هر چیز در درمان اختلال نعوظ در طب سنتی مهم است، تعادل مزاج و کارکرد سالم اعضای رئیسه بدن است. اگر این مهم حاصل شود، مصرف این داروها میتواند به نعوظ بهتر و پایدارتر کمک کند.
اگر با ناراحتی گوارشی و به خصوص درد معده مواجه شده باشید، قبول می‌کنید که یکی از بدترین بیماری‌هایی است که میتواند گریبان انسان را بگیرد. سقز خام یا شیره درخت بنه، یکی از نسخه‌های طب سنتی برای مقابله با بیماری و درد معده است. حکمای قدیم تقویت معده، درمان زخم‌های گوارشی و رفع یبوست را از جمله خواص سقز برای معده می‌دانستند.
سقز خام شیره درخت بنه است. درخت بنه (در زبان کردی وَن) گونه‌ای از پسته وحشی با نام علمی Pistacia atlantica است. درخت بنه صمغی چسپناک، روشن و تا حدی متمایل به سبز دارد که به سقِزِ خام، سقز تلخ و گاهی سقز کردی مهشور است. قبل از آنکه در مورد خواص سقز خام برای معده صحبت کنیم، اگر می‌خواهید:
در مورد درخت بنه بیشتر بدانید
انواع فواید سقز را بشناسید
و بدانید چه تحقیقاتی در مورد خواص سقز صورت گرفته است
صمغ درخت بنه یا همان سقز از قدیم به شکل گسترده در مناطق کردنشین برداشت شده است. برداشت سقز فرآیندی طولانی و سختی است به نوعی که در فرهنگ کردی نماد کار طاقت فرساست. ویدیوی کوتاه و زیبای زیر، برداشت سقز در مناطق کردنشین را نشان می‌دهد.
از گذشته سقز برداشت شده را برای ساخت آدامس یا داروهای محلی استفاده می‌کردند. حکمای محلی در گذشته، از خواص آدامس کردی برای معده صحبت کردهاند. مردم معتقد بودند این آدامس باعث تقویت هاضمه شده و نفس و آروغ را خوش‌بو می‌کند.
خواص سقز تلخ برای معده: تقویت معده
اگر بخواهیم از خواص شیره سقز برای معده صحبت کنیم، بدون شک تقویت معده یکی از مهم‌ترین آنها است. از دیدگاه طب سنتی، سقز مقوی معده است. سقز خام در کتب طب سنتی به نام‌های چون بُطم، علک البُطم یا حبه الخضرا آمده است. آنها معتقد بودند که این صمغ گرم و خشک است و باعث خارج کردن اخلاط بلغمی و سرد از معده می‌شود.
حکیم مؤمن سقز را مقوی هاضمه می‌داند و می‌گوید که فضولات بلغمی را از عمق بدن تنقیه و خارج می‌کند و همچنین مسخن معده است. مُسَخِن در طب سنتی به دوایی می‌گویند که به خاطر حرارت ذاتی عضو را گرم می‌کند. حکمای قدیم بیشترِ مشکلات معده و هاضمه را ناشی از سردی معده به خاطر غلبه بلغم می‌دانستند.(تحفةالمؤمنین، محمد مؤمن تنکابنی، صفحه 608)
سقز تلخ حاوی روغنی به نام تربانتین است که به بهبود هاضمه کمک می‌کند و نفس را خنک و خوش بو می‌کند. فواید سقز برای معده، منحصر در مصرف خوراکی نیست. از جمله خواص آدامس سقز برای معده، تقویت دستگاه گوارش، خارج کردن رطوبات اضافی، کمک به هضم غذا و رفع نفخ است (دایره المعارف طب سنتی، سیدمحمدعلی سیدنظری، صفحه 247).
درمان عفونت هیلوکوباکتر پیلوری
یکی دیگر از خواص سقز کوهی برای معده، کمک به درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) است. هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری است که باعث آلودگی معده شده و در برخی از موارد باعث آسیب شدید به بافت معده و ابتدای روده (اثنی عشر) می‌شود. این باکتری یکی از شایعترین علت‌های زخم معده است.
یکی از مهم‌ترین خواص سقز، خواص آنتی‌بیوتیکی آن است. در گذشته برای درمان دُمَل‌های چرکین از آن استفاده می‌کردند. در یک مطالعه که در دانشگاه نیوساوت ولز سیدنی استرالیا انجام شده است، اثر بخش‌های اسیدی صمغ درخت بنه بر سویه‌های هلیکوباکتر بررسی شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که صمغ بنه میتواند تأثیر مثبتی در درمان بیشتر سویه‌های هلیکوباکتر داشته باشد.
درمان زخم معده
یکی دیگر از خواص سقز برای معده، کمک به درمان زخم معده است. زخم معده (Stomach Ulcer) به‌دلیل از بین رفتن پوشش محافظ معده بر اثر ترشح بیش از حد اسید معده ایجاد می‌شود. این اسید باعث بروز زخم‌های بازی در معده خواهد شد که در موارد حاد با درد، التهاب شدید و خونریزی همراه است. عوامل زیادی منجر به ایجاد زخم معده می‌شوند که مهترین آنها عفونت هلیکوباکتر و نیز مصرف برخی داروهای ضد التهابی است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سقز تنقیه چرک زخم‌ها و رویاندن گوشتن مجدد بر روی زخم است. (دایره المعارف طب سنتی، سیدمحمدعلی سیدنظری، صفحه 247). در گذشته سقز را بر روی زخم‌های بدن گذاشته‌اند. حکمای محلی کردستان معتقد بودند که مار و برخی جانوران برای درمان جراحت‌ها و خراش‌های بدن، خود را به تنه‌ی درختان بنه مالیده تا شیره درخت روی زخم قرار بگیرد. از این رو از دیدگاه آنها سقز زخم معده و سایر زخم‌های دخلی بدن را ترمیم می‌کند.
حکیم مؤمن برای درمان زخم معده و سایر زخم‌های داخلی مصرف سقز و عسل را توصیه می‌کند. مصرف این ترکیب برای درمان زخم معده و سایر مشکلات گوارشی، هم به شکل سنتی و هم به شکل بسته‌بندی (از جمله به نام "علک و عسل شفای کردستان") در طب بومی کردستان بسیار متداول است.
رفع سفتی و سختی معده
بسیار شنیده‌ایم که افراد از سفت شدن معده به خصوص بعد از صرف غذا شکایت می‌کنند. سفت شدن معده دلایل بسیار مختلفی دارد. ورم معده و یبوست از جلمه‌ی این دلایل هستند. ابوعلی سینا برای رفع این سفتی، مالیدن روغن سقز به شکم را توصیه می‌کند (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 4، صفحه 130).
اگر ریشه سفتی و سختی شکم یبوست باشد، مصرف سقز خام میتواند کارگشا باشد. سقز مسهل و ملین است و در بیشتر منابع طب سنتی توصیه شده است. اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی ترکیب سقز و بوره را یکی از بهترین داروهای مسهل می‌داند (ذخیره خوارزمشاهی، اسماعیل جرجانی، جلد 3، صفحه 546).
جمع‌بندی
سقز خام یک صمغ ارگانیک و 100 درصد طبیعی است که خواص بسیار زیادی برای بدن دارد. آنچه اشاره کردیم، تنها گوشه‌ای از فواید این شیره جادویی برای بدن است. مصرف سقز خام یا سقز به همراه عسل (علک و عسل) حتی برای افراد سالم هم میتواند مفید باشد. سقز تقویت کننده دستگاه گوارش است. باعث بهبود هضم غذا می‌شود. رطوبات و اخلاط بلغمی فاسد را از بدن خارج می‌کند. در تقویت میل جنسی مفید است و ده‌ها فایده‌ی دیگر برای بدن دارد.
در دنیا از هر 5 نفر، 1 نفر به نوعی با وزوز گوش درگیر است. وزوز گوش یک بیماری نیست و خود عارضه‌ی یک اختلال دیگر مانند کم‌شنوایی است. با این وجود وزوز گوش میتواند به شدت کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله می‌خواهیم پیرامون بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش صحبت کنیم.
در منابع طب سنتی به صورت مفصل پیرامون انواع بیماریهای گوش از جمله کم شنوایی، عفونت و چرک گوش و همچنین صدای گوش (در اصطلاح طب سنتی طنین و دَوی گوش) صحبت شده است. برای درمان گیاهی وزوز گوش، لازم است گیاهان و ادویه‌هایی که در این منابع آمده است را بیشتر توضیح دهیم.
وزوز گوش (Tinnitus) احساس صدای زنگ، سوت، جیرجیر، هیس و دیگر صداها در گوش است. این صداها ممکن است مقطعی یا همیشگی و با شدت کم و زیاد باشند. وزوز گوش عارضه‌ای بسیار متداول است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن مواجه هستند.
صدای وزوز گوش به چه چیزی شبیه است؟
وزوز گوش بیشتر به عنوان صدای زنگ در گوش توصیف شده است. با شدت کم و زیاد. اما میتواند به شکل صداهای مختلف دیگری نیز باشد. وزوز کردن، سوت کشیدن، هق هق، غرش و فریاد از جمله توصیفات مبتلایان به این مشکل در بررسی‌های پزشکی بوده است.
وزوز گوش یک بیماری نیست، بلکه عارضه‌ی جانبی یک اختلال در بدن است. این اختلال ممکن در سیستم شنوایی، گردش خون و یا دیگر قسمت‌های بدن باشد. وزوز گوش درمان مشخصی ندارد. اگر علت زمینه‌ای آن تشخیص داده شود، با رفع آن، وزوز گوش نیز بهبود می‌یابد. با این حال، روش‌هایی وجود دارد که صداهای ناخواسته را کم و قابل تحمل می‌کند.
آن‌گونه که از شکل مشخص است، امواج صوتی با عبور از کانال گوش، باعث ارتعاش پرده گوش می‌شوند. این ارتعاش سلول‌های حلزون گوش را فعال کرده و در نتیجه سیگنال‌هایی به مغز ارسال می‌شود. مغز با تفسیر این سیگنال‌ها، آنها را به شکل صدا درک می‌کند. هر گونه آسیب به این چرخه، میتواند منجر به وزوز گوش شود.
اگر چه وزوز گوش اغلب با کاهش شنوایی همراه است، اما باعث کم شنوایی نمی‌شود. همچنین کم شنوایی باعث وزوز گوش نمی‌شود. اما متخصصان فکر می کنند که وقتی شنوایی شما آسیب می‌بیند، نحوه پردازش صدا در مغز تغییر می‌کند. اگر توانایی شنیدن در فرکانس‌های صوتی خاص را از دست بدهید، مغز شما ممکن است سعی کند با درک صداهایی که در واقع وجود ندارند، این شکاف را پر کند.
برخی از افراد مبتلا به وزوز گوش مشکلی در شنوایی ندارند و در واقع به طور غیرعادی به صدا حساس هستند که به آن هایپراکوزیس می‌گویند. فردی که این وضعیت را دارد حتی سطح معمولی سر و صدا نیز برای وی ناخوشایند است و باید اقداماتی را برای خفه کردن یا پوشاندن آن انجام دهد.
عوارض وزوز گوش
وزوز گوش به صورت مختلف افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در برخی افراد وزوز گوش ممکن است کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. افراد ممکن است این موارد را تجربه کنند:
خستگی
مشکلات خواب
عدم توانایی تمرکز
افسردگی
سردرد
مشکلات حافظه
اضطراب و تحریک‌پذیری
علت وزوز گوش
می‌توان گفت وزوز گوش پاسخ مغز به یک اختلال در اعصاب و یا قسمت‌هایی از گوش است که وظیفه کنترل شنوایی را بر عهده دارند.
قرار گرفتن در معرض صداهای بلند، یکی از علت‌های شایع وزوز گوش است. این مسئله باعث آسیب به سلول‌های حساس حلزون گوش می‌شود.
شغلهایی مانند نجاری، خلبانی، چمن زنی و یا کسانی که با اسلحه و برخی ماشین آلات صنعتی کار می‌کنند، در خطر ابتلا به وزوز گوش هستند. حتی قرار گرفتن برای یک بار هم در معرض صدای بلند مانند انفجار، ممکن است باعث ابتلای فرد به وزوز گوش شود.
دیگر دلایل ابتلا به وزوز گوش عبارتند از:
1.افزایش سن: وزوز گوش در افراد مسن شایع‌تر است. سلول‌ها و رشته‌های عصبی که وظیفه دریافت و تفسیر صداها را دارند، به عنوان جزئی از فرآیند طبیعی پیر شدن، فرسوده شده و این مسئله ممکن است به کم شنوایی و وزوز گوش منجر شود.
15 درصد از مردم جهان درگیر وزوز گوش هستند که بیشتر این افراد سن بین 40 تا 80 سال دارند. شیوع وزوز گوش با افزایش سن، بیشتر می‌شود و در سنین 60 تا 69 سالگی، به اوج خود می‌رسد.
2. گرفتگی گوش: احتقان، همراه با عفونت گوش و سینوس، میتواند باعث ایجاد فشار در گوش داخلی شود. جرم گوش بیش از حد ممکن است منجر به ایجاد وزوز گوش شود. مجاری گوش ممکن است با تجمع مایعات (عفونت گوش)، موم گوش، خاک یا سایر مواد خارجی مسدود شود. این مسئله میتواند باعث تغییر فشار گوش و وزوز گوش شود.
3. مصرف برخی داروها: بیش از 200 داروی تجویزی و بدون نسخه می‌توانند باعث وزوز گوش شوند، به خصوص زمانی که مصرف آنها را شروع یا متوقف می‌کنیم. این موارد عبارتند از:
مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسین
برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند اریترومایسین و جنتامایسین
مدرها (داروی ادرارآور)
داروهای ضد افسردگی
داروهای شیمی درمانی
داروهای ضد مالاریا
البته شکل تأثیر دارو بر وزوز گوش، بسته به نوع و دوز دارو متفاوت است. برخی از داروها ممکن است باعث آسیب دائمی به سیستم شنوایی شوند در در برخی موارد این آسیب مقطعی است و با قطع مصرف دارو از بین می رود.
4. آسیب سر یا گردن: ضربه به سر یا گردن میتواند بر اجزای گوش داخلی، عصب‌های شنوایی یا قسمت‌هایی از مغز که مسئول شنوایی است اثر گذاشته و منجر به وزوز گوش شود. در بیشتر مواردی که وزوز گوش ناشی از ضربه به سر و گردن است، این وزوز در یک گوش اتفاق می افتد.
سایر عارضه‌ها و بیماری ها:
در برخی از موارد، وزوز گوش نشانه‌ای از وجود یک عارضه یا بیماری در بدن است:
بیماری منیر (Meniere’s disease) که به آن سندرم منییر هم گفته می‌شود، یکی از انواع بیماریهای گوش و یک اختلال مزمن گوش داخلی است. این بیماری با دوره‌های سرگیجه شدید، وزوز گوش، از دست‌دادن شنوایی و احساس گرفتگی یا فشار در گوش مشخص می‌شود.
فشار خون بالا
مشکلات گردش خون
میگرن
وزوز گوشی ضربانی: وزوز ضربانی گوش، ناشی از اختلال گردش خون در اطراف سیستم شنوایی می‌باشد. بر خلاف اکثر انواع وزوز گوش، وزوز گوش ضربان دار دارای منشاء فیزیکی است. در واقع این نوع زنگ گوش، حاصل صدای تقویت شده‌ای از جریان و حرکت خون است که در شریان‌ها در گردش است.
چه چیزی وزوز گوش را بدتر می کند؟
صدای بلند یکی از علت‌های اصلی وزوز گوش است و ادامه قرار گرفتن در معرض آن میتواند وضعیت را بدتر کند. در این شرایط بهتر است از مسدود کننده‌های صدا استفاده شود. به نظر می‌رسد مصرف الکل، سیگار و نوشیدنی‌های کافئین‌دار میتواند منجر به بدتر شدن وزوز گوش شود. به دلایلی که هنوز برای محققان مشخص نیست، استرس و خستگی هم باعث تشدید وزوز گوش می‌شود.
بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش
در کنار روش‌های درمانی وزوز گوش از جمله رفع علت‌های زمینه‌ای، استفاده از سمعک، مسدود‌کننده‌های صدا، رفتار درمانی و دارو، طب سنتی و مکمل هم استفاده از داروهای گیاهی را در این زمینه پیشنهاد می‌کند. در منابع طب سنتی به صورت مفصل در مورد بیماریهای گوش و عوامل آنها صحبت شده است. در این مقاله و در ادامه ما فقط به گیاهانی که در درمان بیماری وزوز گوش توصیه شده‌اند اشاره خواهیم کرد.
وقتی از نگاه طب سنتی می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چه داروی گیاهی برای وزوز گوش خوب است، باید به چند نکته دقت کنیم:
در منابع طب سنتی، گیاهان و مفردات بر اساس خواص آن تقسیم بندی شده‌اند
یکی از علت‌های اصلی صدای گوش سردی سر و مغز تشخیص داده شده است
بلغم و اخلاط اضافه، یکی از علت‌های اصلی بیماریهای سر دانسته شده است
بر پایه این سه اصل، عموماً مفرداتی که گرم و خشک هستند و توانایی جذب و خارج کردن اخلاط از اعماق بدن را دارند، برای بیماریهای گوش و به خصوص رفع گرفتگی و صدای گوش توصیه شده‌اند که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره خواهیم کرد.
جینکو یا کهن‌دار : بهترین داروی گیاهی وزوز گوش
جینکو (Ginko Biloba) یکی از قدیمی‌ترین درختان زمین است. برگ جینکو بیلوبا یکی از گیاهانی است که در دنیا به عنوان بهترین داروی گیاهی برای وزوز گوش شناخته می‌شود. جینکو درختی است خزان‌کننده، با برگ‌های بزرگ و بادبزن مانند که ارتفاع آن به 35 متر می‌رسد. برگ درخت جینکو از چند هزار سال قبل و در طب چینی برای درمان اختلالات حافظه و همچنین بیماریهای گوش استفاده شده است.
برگ جینکو داراي طیف وسیعی از ترکیبات از قبیل: آلکانها، لیپیدها، استرولها کربوهیدراتها، فلاونوئیدها و ترپنوئیدها می‌باشد. در کشورهای غربی عصاره برگ جینکو به شکل قرص و کپسول به عنوان مکمل حافظه و بهبود عملکرد مغز استفاده بسیار زیادی دارد.
برگ گیاه جینکو بر روی اختلالات حافظه مؤثر است. خاصیت محافظت کنندگی از اعصاب دارد و خون‌رسانی عروق مغزی را بهبود می‌بخشد (تأثیر مصرف جینکو تدی (Ginko T.D) در کاهش وزوز گوش ذهنی، دکتر محمد ابراهیم یارمحمدی و همکاران، ماهانه علمی_پژوهشی دانشور پزشکی، سال چهاردهم، شماره 67).
در یک مطالعه بالینی که بر روی 61 بیمار مراجعه کننده به درمان گوش و حلق و بینی در شهر کرد صورت گرفته است، اثر بخشی برگ جینکو در درمان وزوز گوش با داروی سیناریزین (یک آنتی‌هیستامین که برای کاهش علائم آلرژی و درمان وزوز گوش تجویز می‌شود) مقایسه شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که شدت وزوز گوش و همچنین میزان رضایت بیماران در گروه مصرف کننده عصاره برگ جینکو، به طور معنی‌داری بهبود یافته است.
از دیدگاه طب سنتی هم برگ درخت جینکو، مُفتح سُدَد، مقوی حافظه و بینایی، افزایش‌دهنده جریان خون، مبهی و منعظ (نعوظ آور) است. وزوز گوش، افسردگی و ضعف شنوایی ناشی از عدم خون‌رسانی را بهبود می‌بخشد. (دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 329)
افسنتین: معجزه طبیعت در درمان گیاهی وزوز گوش
افسنتین یا خاراگوش (absinthium) گیاهی علفی و پایا به ارتفاع حدود یک متر است. گل‌های افسنتین زردرنگ، کوچک و تقریباً کروی هستند. افسنتین جزء داروهایی است که در طب سنتی و ایرانی برای درمان درد و صدای گوش بسیار توصیه شده است.
حکیم مؤمن قطور (آنچه در گوش چکانند) برگ افسنتین را برای بیماریهای گوش مفید می‌داند ( تحفةالمؤمنین، محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 94). زکریای رازی برای صدا و آواز گوش بخور دادن گوش با افسنتین را تجویز می‌کند. (منصوری فی طب، صفحه 452)
افسنتین گیاهی است که ابوعلی سینا و بقیه حکما آن را برای بیماریهای سر مفید می‌دانند. از دیدگاه طب سنتی یکی از دلایل وزوز گوش تجمع اخلاط در مغز و سر می‌باشد. درباره افسنتین و خواص آن در طب سنتی و همچنین طب مدرن مطالعات زیادی صورت گرفته است. در مقاله افسنتین از نگاه طب سنتی ایران و طب مدرن که در مجله طب سنتی اسلام و ایران چاپ شده است، به قسمتی از این مطالعات اشاره شده است.
مرزنجوش
نمی‌شود از درمان وزوز گوش با داروی گیاهی صحبت کرد و نامی از مرزنجش نبرد. مرنجوش یا مرزنگوش (Origanum) يكي از 200 گونه‌ی موجود در تيره‌ي نعناعيان (Lamiaceae) است. كلمه‌ي Oregano از دو كلمه‌ي يوناني óros به معناي كوهستان‌ها و ganos به معناي خوشي و مسرت برگرفته شده است و به علت زيبايي و وفور آن در دامنه كوهستان‌هاي معتدل مديترانه‌اي از آن با نام “زينت كوهستان” ياد مي‌شود.
خاصیت اصلی مرزنجوش که در طب ایرانی به آن اشاره شده است، جذب رطوبات مغز و اخلاط فاسد بدن و همچنین مدر بودن آن است. روغن مرزنجوش برای درمان بیماریهای گوش به دو صورت توصیه شده است. یک قطور (چکاندن) آب برگ آن در گوش و دیگری فتیله یا قطور روغن آن در گوش. ( دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 860)
بادام تلخ
بادام تلخ گونه‌ای از بادام (Almond) با نام علمی Prunus amygdalus از خانواده گل‌سرخیان است. درخت بادام تلخ کوچکتر و گل‌هایش به رنگ قرمز نزدیک‌تر است. بادام تلخ همانگونه که از نامش مشخص است، تلخ است. اگر از حکمای طب سنتی بپرسیم که درمان گیاهی وزوز گوش چیست، به صورت مسلم بیشتر آنها به بادام تلخ اشاره می‌کنند.
بادام به دلیل خواص زیادش، کاربردهای مختلفی در صنایع دارویی، آرایشی و غذایی دارد. در طب سنتی هم در نسخه‌های بسیار زیادی از روغن بادام تلخ نام برده شده است.
روغن بادام تلخ مُحَلِّل و مُفَتِّح بسیار قوی است و از این حیث از بادام شیرین مؤثرتر است. روغن بادام تلخ را تمامی حکمای مرجع طب سنتی برای تقویت گوش و رفع صدای آن توصیه کردهاند (رجوع شود به قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 3 صفحه 285 و یا منصوری فی طب، زکریای رازی، صفحه 452).
یکی از نسخه‌هایی که برای رفع وزوز گوش توصیه شده است روغن سیر و بادام تلخ است. به این شیوه که یک حبه سیر را کوبیده و در روغن بادام تلخ تفت داده تا سیاه شده و روغن صاف شده آن در گوش چکانده شود. (دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 156)
جند بیدستر
جُندِ بیدَستَر (Castoreum) یک جفت کیسه گلابی شکل و خاکستری رنگ در زیر پوست و نزدیک به مقعد سگ آبی (Beaver) است. این غدد بر خلاف تصور بیضه سگی آبی نیستند و ارتباطی هم با ارگان‌های جنسی این جانور ندارند. هر دو جنس ماده و نر سگ آبی، جند بیدستر دارند. این کیسه‌ها ترشحی زرد مایل به تیره دارند. در فارسی به جند بیدستر، آش بچگان یا گند بیدستر نیز می‌گویند.
جند بیدستر، گرم و خشک است و در طب سنتی بیشتر برای بیماریهای مغز و سر توصیه شده است. حکیم مؤمن گذاشتن جند بیدستر در گوش را برای رفع صدا و سنگینی گوش توصیه می‌کند ( تحفةالمؤمنین، محمدمؤمن تنکابنی، صفحه 94). زکریای رازی ترکیب روغن جند بیدستر و روغن بادام تلخ را برای رفع صدای گوش توصیه می‌کند.
حنضل یا هندوانه ابوجهل
حَنظَل یا هندوانه ابوجهل (Colocynth)، میوه بوته‌ای کم ارتفاع و خزنده به همین نام است. هندوانه ابوجهل کروی شکل و اندازه پرتقال است. ظاهری مانند پرتقال دارد اما طعم آن بسیار تلخ است. حنضل بسیار گرم و خشک است. به حدی که افراط در خوردن آن برای بدن خطر جدی دارد.
حنظل مسهل و جاذب بسیار قوی است و اخلاط فاسد و رطوبی را از اعماق بدن جذب و خارج می‌کند و به همین دلیل مورد توجه حکمای قدیم بوده است. هندوانه ابوجهل در درمان بیماری سرد سر بسیار مفید است. در منابع طب سنتی قطور (چکاندن) روغن حنظل در گوش برای رفع وزوز گوش و همچنین کشتن کرم گوش توصیه شده است.
روغن حنظل خواص بسیار زیادی دارد و آن را می‌توان داروی گیاهی برای درمان وزوز گوش دانست و این مسئله به دلیل خاصیت ذاتی آن در دفع اخلاط بدن است. این خواص باعث شده است که حنظل در درمان بسیاری از بیماریهای دیگر هم توصیه شود. ما در مقاله “بهترین داروی گیاهی برای قند خون” راجع به خواص شگفت‌انگیز آن در درمان دیابت هم صحبت کرده‌ایم.
انزروت
اَنزَروت (Astragalus sarcocolla) صمغ ساقه‌ی گونه‌ای از گَوَن است. انزروت به صورت تکه‌هایی کوچک، با شکل‌های نامنظم و مایل به کروی و به رنگ زرد و قرمز است. طعم تلخی دارد و طبیعت آن گرم و خشک است.
ابن سینا معتقد است که انزروت خاصیت ترمیم کنندگی دارد. لبه زخم را به هم می‌آورد. گوشت تباه زخم را تحلیل برده و زخم‌های آبدار را ترمیم می‌کند. انزروت را برای درمان چرک و درد گوش توصیه کردهاند. اشاره کردیم انسداد مجرای گوش توسط جرم گوش یا مایع ناشی از عفونت گوش ممکن است باعث وزوز شود. انزروت در رفع این نوع از وزوز گوش بسیار مفید است.
ابن سینا می‌گوید اگر فتیله‌ی پارچه‌ای آغشته به ترکیب پودر انزروت و عسل در گوش قرار داده شود، چرک آن تخلیه و درد بعد از چند روز تسکین می‌یابد (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 2، صفحه 61).
یکی دیگر از کاربردهای انزورت در رفع سنگینی و وزوز گوش، استفاده از آن به همراه پیاز است. به این صورت که یک پیاز را خالی کرده و وسط آن را با انزروت پر کنیم. بعد آن را روی آتش گذاشته تا به جوش آید. اگر آب حاصل از آن را در گوش بچکانیم، صدا و سنگینی گوش رفع می‌شود.
خردل
خردل تخم گیاهی علفی و یک ساله است که گونه‌های بسیاری دارد. سه گونه آن بیشتر شناخته شده هستند: خردل سفید، خردل سیاه و خردل وحشی. خردل گرم و خشک است و یک محلل بسیار قوی است. اخلاط و رطوبات را از عمق بدن جذب می‌کند.
استفاده از خردل به چند صورت به درمان وزوز گوش کمک می‌کند. از جمله فتیله پارچه‌ای آغشته به خردل و انجیر کوبیده شده در گوش قرار داده شود. همچنین چکاندن روغن خردل در گوش. همچنین بخور خردل در گوش میتواند در این زمینه مفید باشد.
آنچه اشاره کردیم مختصری از خواص گیاهی بود که در منابع طب سنتی برای درمان بیماری‌ها گوش و به خصوص صدای گوش به آنها اشاره شده است. در مقاله‌های آتی به صورت مفصل‌تر راجع به دیدگاه حکمای طب سنتی از جمله ابن سینا در مورد وزوز گوش، علل آن و نسخه‌های ترکیبی برای درمان آن صحبت خوهیم کرد.
دیابت به همراه بیماریهای قلبی و عروقی، عارضه‌های مزمن تنفسی و سرطان، جزء چهار گروه بیماری اصلی در جهان است. دیابت عوارض بسیار زیادی دارد، از آسیب‌های عصبی و کلیوی گرفته تا اختلال نعوظ. دیابت درمان قطعی ندارد و فقط با تغییر رژیم غذایی، سبک زندگی و مصرف دارو می‌توانیم آن را کنترل کنیم. در این مقاله به دنبال یافتن پاسخ این سوال هستیم که: بهترین داروی گیاهی برای قند خون چیست؟
ما ابتدا در مورد بیماری دیابت و تاریخچه‌ی آن صحبت خواهیم کرد. سپس به بررسی گیاهان و ترکیباتی خواهیم پرداخت که در درمان قند خون بالا مؤثر هستند.
دیابت یک بیماری مزمن است که در آن بدن یا نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند و یا از انسولین تولید شده به طور مؤثر استفاده نمی‌کند. انسولین هورمونی است که در غدد پانکراس تولید می‌شود و وظیفه تنظیم قند خون را بر عهده دارد.
شایعترین عارضه‌ی بیماری دیابت افزایش قند خون یا هایپرگلسمی است. این عارضه به مرور زمان باعث آسیب جدی به بسیاری از بافت‌های بدن از جمله اعصاب و رگ‌های خونی می‌شود و عوارض زیر را در پی دارد:
بیماری قلبی و عروقی
آسیب‌های عصبی (Neuropathy)
ناراحتی‌های کلیوی (Nephropathy)
بیماریهای چشم (Retinopathy)
اختلال نعوظ در مردان (ED)
بیماریهای پوست و دهان
زخم دیابتی
دیابت یکی از پرعارضه‌ترین بیماری‌ها است و میتواند کل زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. افراد زیادی در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. تصویر زیر اطلس دیابت جهان را که توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت منتشر شده است را نشان می‌دهد.
همانطور که از نقشه مشخص است، 537 میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به دیابت هستند که پیش‌بینی می‌شود این آمار تا سال 2030 به بالای 640 میلیون نفر برسد. بیش از 75 درصد از این مبتلایان در کشورهای فقیر و در حال توسعه هستند.
قبل از اینکه بیشتر در مورد دیابت و درمان آن صحبت کنیم، بهتر است با دو واژه “انسولین” و “قند خون” دقیق‌تر آشنا شویم.
انسولین چیست؟
انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط سلول‌های بتا در غده پانکراس (Pancreas) یا لوزالمعده تولید می‌شود. وجود انسولین برای کنترل قند خون حیاتی است. قند خون برای ورود به سلول‌های بدن و تبدیل شدن به انرژی نیاز به انسولین دارد.
هنگامی که سطح قند موجود در خون افت می‌کند، سلول‌های درون‌ریز بتا که در یاخته‌های جزیره‌‌مانند به نام جزایر لانگرهانس در درون لوزالمعده قرار دارند، با ترشح انسولین سطح قند خون را متعادل می‌کنند.
گلوکز یا قند خون چیست؟
گلوکز یک قند ساده است و فراوان‌ترین مونوساکارید موجود در طبیعت است. گلوکز مهم‌ترین منبع انرژی در همه موجودات زنده و به خصوص انسان است. این قند عمدتاً از کربوهیدرات‌های موجود در غذا و نوشیدنی‌ها به دست می‌آید.
سلول‌ها برای انجام وظایف مختلف به انرژی نیاز دارند. گلوکز به عنوان ساده‌ترین و قابل جذب‌ترین قند در بدن، توانایی فراهم کردن انرژی لازم را برای ماهیچه‌ها را دارد.
پس از هضم و جذب غذاها که شامل کربوهیدراتها است، گلوکز از دستگاه گوارش وارد خون می‌شود. بعد از ورود به خون، گلوکز با استفاده از هورمون انسولین وارد سلول‌ها می‌شود.اگر سلول بیشتر از انرژی مورد نیاز خود را داشته باشد، گلوکز به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود. گلیکوژن، توده‌ای از گلوکز است که در کبد و عضلات ذخیره می‌شود و در زمان نیاز برای سلول‌ها تأمین انرژی می‌کند.
انواع دیابت؟
اشاره کردیم که بیماری دیابت به کمبود و یا اختلال هورمونی به نام انسولین برمی‌گردد که باعث می‌شود بدن نتواند قند مصرف شده را بسوزاند. انباشت قند در خون منجر به بیماری دیابت یا مرض قند می‌شود.
اما ما چگونه تشخیص دهیم بیماری دیابت داریم؟
طبیعتاً تشخیص دقیق این بیماری باید توسط پزشک و بر مبنای آزمایش باشد. یک سری علائم و نشانه میتواند نشان‌دهنده خطر ابتلا به این بیماری باشد. هر چند دیابت نشانه‌های بسیار متنوعی دارد، اما علائم زیر در بین انواع دیابت‌ها مشترک است:
احساس تشنگی مداوم
تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار (به خصوص در شب)
کاهش وزن بی دلیل
احساس گرسنگی
تاری دید
احساس بی‌حسی یا گزگز در دست و پا
احساس خستگی
خشکی پوست
روش‌های زیادی برای تشخیص بیماری دیابت وجود دارد که بهترین و متداول‌ترین آنها آزمایش قند خون است. به این صورت که قند خون به صورت ناشتا اندازه‌گیری شده و مطابق جدول زیر تفسیر می‌شود.
میزان قند خون (میلی‌گرم در یک دسی‌لیتر خون)
تفسیر
کمتر از 100
نرمال
بین 100 تا 125
پیش دیابت
بالاتر از 126
دیابت
چنان‌چه در دو آزمایش جداگانه، میزان قند خون بالاتر از 126 باشد، فرد به دیابت مبتلا است. اما سؤال این است که چه چیزی موجب ابتلای ما به بیماری دیابت می‌شود. پاسخ این سؤال بسته به نوع دیابت فرق دارد.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دوم شایعترین نوع دیابت است. بیش از 90 درصد از بیماران دیابت در سراسر جهان به این نوع از دیابت مبتلا هستند. دیابت نوع 2 زمانی روی می‌دهد که بدن نمی‌تواند از انسولین تولید شده استفاده کند. به این حالت مقاومت به انسولین نیز می‌گویند. در واقع انسولین ترشح شده، اما بدن نمی‌تواند با استفاده از این انسولین، گلوکز را به سوخت قابل مصرف در سلول‌ها تبدیل کند و در نتیجه سطح قند خون بالا می‌رود.
دیابت نوع 2 به آهستگی علائم خود را در بدن بروز می‌دهد و بیشتر مبتلایان ممکن است تا سالها متوجه این عارضه نشوند. این نوع دیابت بیشتر در بزرگسالان روی می‌دهد هر چند در کودکان و نوجوانان نیز مشاهده می‌شود.
مهم‌ترین عوامل ابتلا به این نوع دیابت عبارت‌اند از:
چاقی و اضافه وزن بلند مدت
چربی بیش از حد در اطرف کبد و لوزالمعده
فشار خون بالا
سابقه ژنتیکی و خانوادگی
نژاد و قومیت (مردم کارائیب، برخی مناطق آفریقا و آسیای جنوب شرقی بیشتر مستعد این نوع دیابت هستند)
به صورت کلی، دیابت نوع 2 بیشتر به سبک زندگی وابسته است. عدم تحرک، پرخوری و استرس در بلند مدت میتواند ما را مستعد ابتلا به این بیماری کند.
دیابت نوع 1
دیابت نوع یک که به آن دیابت وابسته به انسولین نیز می‌گویند هنگامی روی می‌دهد که غده پانکراس یا لوزالمعده توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد. اشاره کردیم که وجود انسولین برای انتقال گلوکز به سلول‌های بدن ضروری است. در نبود انسولین، قند خون مصرف نشده و سطح آن بالا می‌رود.
دیابت نوع 1 یک نوع بیماری خود ایمنی است که بدن سلول‌های تولید کننده انسولین را تخریب می‌کند. دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود. عوامل ژنتیکی و برخی از انوع ویروس‌ها ممکن است در بروز این بیماری تأثیر داشته باشند.
دیابت بارداری
این نوع از دیابت به دلیل بارداری و عدم توان بدن در استفاده از انسولین ممکن است در هفته‌های 24 تا 28 حاملگی روی دهد. بروز این بیماری به این معنی نیست که فرد قبل از آن به دیابت مبتلا بوده یا بعد از وضع حمل این بیماری در بدن باقی می‌ماند، اما ممکن است در صورت عدم کنترل باعث آسیب جدی به مادر و جنین شود.
این بیماری با نشانه‌های مانند تاری دید، خستگی، حالت تهوع و قارچ‌های واژینال همراه است.
روش‌های درمان دیابت
دیابت روش‌های درمانی مختلفی دارد. بسته به نوع دیابت این روش ممکن متفاوت باشد. برای دیابت نوع یک روش رایج تزریق انسولین است و فعلاً هیچ روش جایگزینی وجود ندارد. البته روش‌هایی مانند پیوند پانکراس وجود دارد که پرهزینه و دارای عوارض هستند و کمتر توصیه می‌شوند.
در درمان دیابت نوع 2 هم روش‌های ترکیبی مانند تغییر سبک زندگی، استفاده از داروهای کاهنده خون مانند متفورمین و … تجویز می‌شود.در ادامه این مقاله، می‌خواهیم در مورد گیاهانی که می‌توانند در درمان بیماری دیابت و کاهش قند خون مؤثر باشند صحبت کنیم.
دیابت در طب قدیم
پیش از آن که در مورد بهترین داروی گیاهی برای قند خون صحبت کنیم، بهتر است دیابت را از دیدگاه منابع و حکمای قدیم بررسی کنیم. واژه دیابت (diabetes) در انگلیسی از یک کلمه یونانی برگرفته شده است. واژه یونانی “διαβήτης” (با تلفظ دیابیتس) در یونان باستان برای توصیف بیماری‌ای با علائم مشابه دیابت به کار رفته است. توصیف این بیماری در متون یونانی قبل از میلاد این چنین آمده است: تشنگی زیاد و ادرار مکرر و همچنین ذوب شدن بدن و کاهش وزن.(منبع: آکسفورد آکادمیک)
معنی این واژه (διαβήτης) در زبان یونانی معادل عبور کردن و گذر کردن است. که احتمالاً اشاره به نیاز مکرر به آب و تخلیه سریع آن از بدن است. واژه دیابت (diabetes) در متون انگیلسی اولین بار در قرن 15ام به کار رفته است. آن زمان به این بیماری “pissing evil” نیز می‌گفتند (به معنی شاشیدن شیطانی). چرا که هنوز دلایل آن کشف نشده بود. متیو دابسون و جان رولو اولین بار در قرن 18ام نشان دادند که این بیماری به دلیل سطح بالای قند خون است (همان منبع). روند درمانی دیابت در سال 1922 با کشف انسولین متحول شد.
در متون طبی سنتی ایران هم واژه دیابیطس برای توصیف یک بیماری با علائم مشابه دیابت به کار رفته است. علائم این بیماری زیاد آب خوردن، زیاد ادرار کردن و کاهش وزن و لاغری توصیف شده است. (به عنوان مثال رجوع شود به ذخیره خوارزمشاهی، اسماعیل جرجانی، جلد 2، صفحه 258 و یا قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، صفحه 201)
حکمای طب سنتی، از جمله ابن سینا، علت این بیماری را سوء مزاج کلیه عنوان کردهاند. آن زمان مفهومی به نام قند خون ناشناخته بود. البته شیرین بودن ادرار این بیماران کشف شده بود. درمان بیماری دیابت در طب سنتی توسط یک سری ادویه مفرده (تک دارو) و یا ادویه مرکبه (داروهای ترکیبی) انجام شده است. در ادامه به بررسی بیشتر این موارد خواهیم پرداخت.
بهترین داروی گیاهی برای قند خون
در این قسمت می‌خواهیم در مورد گیاهان و ترکیباتی که در منابع طب سنتی برای درمان بیماری دیابیطس یا قند خون آمده‌اند، بیشتر صحبت کنیم. طبیعتاً نگاهی هم به تحقیقات جدید خواهیم داشت. از آنجا که دیابت یک بیماری شایع و هزینه‌زا است، تحقیقات زیادی برای یافتن داروی گیاهی مناسب برای آن، چه در داخل و چه در خارج از کشور انجام شده است، که به برخی از این پژوهش‌ها اشاره خواهیم کرد.
ترکیباتی در منابع طب سنتی، به عنوان داروی دیابیطس آمده است. مشخص است هنگامی که از بهترین داروی گیاهی برای قند خون بالا صحبت می‌کنیم، این دارو ممکن است از یک فرد به فرد دیگر، با توجه به شرایط و مزاج فرد متفاوت باشد. اما یک سری از گیاهان و مفردات هستند که به عنوان کاهنده قند خون شناخته می‌شوند و حتی می‌توانند در برنامه غذایی افراد سالم نیز قرار گیرند، که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
گزنه
گزنه (Nettle) گیاهی علفی و چندساله است که به صورت خودرو و بیشتر در نقاط مرطوب و کنار آب رشد می‌کند. به دلیل وجود اسید فرمیک در پرز‌های آن، تماس با آن موجب خارش پوست می‌شود. گزنه خواص زیادی دارد. ضدالتهاب قوی است و در گذشته آن را بر روی زخم‌های خونی، ورم، زگیل و گزیدگی سگ ضماد می‌کردند. به خاطر همین خواص، در درمان گیاهی پروستات و مجاری ادراری، بسیار مفید واقع می‌شود.
هم مطالعات انسانی و هم مطالعات حیوانی اثر گزنه در کاهش قند خون را تأیید کرده است. به نظر می‌رسد گزنه حاوی ترکیباتی است که رفتاری مانند انسولین در بدن دارند. سایت معتبر هلث لاین در مقاله “6 فایده مبتنی بر شواهد گیاه گزنه” به بخش قابل توجهی از مطالعات در این زمینه اشاره کرده است .
در کتب طب سنتی به برگ گزنه و تخم آن که به اَنجَره مشهور است اشاره شده است. البته در مسئله کاهش قند خون، بیشتر برگ گیاه گزنه مد نظر است. در این صورت لازم است عرق گزنه و یا دمنوش آن مصرف شود.
شاید اغراق نباشد اگر گزنه را بهترین داروی گیاهی درمان قند خون بنامیم. چرا که هم منابع قدیم، هم مطالعات بسیار زیادی چه در داخل و چه در خارج از کشور، اثرگذاری آن در کاهش قند خون را تأیید کرده است.
دارچین
دارچین (cinnamon) پوست شاخه‌ها و تنه درختی همیشه بهار است. دارچین دو گونه دارد: دارچین سیلانی (هندی)، چیزی که مردم از قدیم به نام دارچین می‌شناسند و دارچین چینی که به سلیخه مشهور است.
درخت دارچین پوستی قهوه‌ای رنگ و مایل به قرمز دارد و طعم آن تند و شیرین است. رایحه‌ای تند و مطبوع است. وقتی پوست درخت را جدا می‌کنند، این پوسته‌ها در اثر تابش نور خورشید، به صورت لوله‌های باریک و در هم‌پیچیده درمی‌آیند.
دارچین گرم و خشک است. مُدِر بسیار قوی و تریاق سموم است. آنالیز دارچین نشان می‌دهد که این گیاه دارای خواص ضد اسپاسم، ضد نفخ، ضد اسهال و ضد باکتریایی است. مطالعات نشان می‌دهد که مصرف دارچین، ممکن است به طرق زیر، در کنترل دیابت نوع 2 مؤثر باشد:
پلی فنلهای موجود در دارچین، از تشکیل محصولات نهایی گلیکوزیله جلوگیری می‌کنند.
محرک انسولین است
مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد
متابولیسم گلوکز را چندین برابر افزایش می‌دهد
نتایج مطالعات بر روی 60 بیماری دیابتی در تبریز نشان می‌دهد که مصرف روزانه 1.5 گرم پودر دارچین به صورت کپسول، سطوح گلوکز خون ناشتا، هموگلوبین گلیکوزیله و مقاومت انسولینی را در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل به طور معنی‌داری کاهش می‌دهد. (اثر دارچین بر کنترل قند خون و مقاومت به انسولین در بیماران دیابتی نوع 2، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، زمستان 1389)
مقل ارزق
مُقل یا بَلَسان هندی، درختچه‌ای با خارهای کشیده و مایل به سفید است. از تنه و شاخه‌های این درختچه صمغی ترشخ می‌شود که ابتدا زرد است اما به تدریج تیره می‌شود.
مقل (Guggul) چهار نوع است: مقل ارزق، مقل الیهود، مقل عربی و مقل صقالبی. بهترین نوع مقل خالص، براق، لزج، چسپنده و مایل به زرد است. مقل گرم و خشک است. طعمی تلخ و رایحه‌ی خوبی دارد و به راحتی در آب حل می‌شود. مقل مُدِر و مُحَلِّل قوی است و خاصیت تریاقیت دارد.
مقل جالی، مُحَلِّل، مدر و ملین است. به خاطر این خواص به نظر می‌رسد در کاهش چربی و قند خون مؤثر باشد. مطالعات جدید نشان داده است که مصرف مقل ارزق در موش‌های صحرایی، باعث کاهش همزمان گلوکز، کلسترول و تری گلیسیرید می‌شود.
مطالعاتی که در دانشگاه مرکزی راجستان هند روی مقل ارزق صورت گرفته است، نشان می‌دهد که مصرف همزمان مقل ارزق با داروی ساکساگلیپتین (داروی کاهنده قند خون)، ضمن افزایش اثر داور، باعث کاهش آسیب بافت کبدی، پانکراس، و کلیه می‌شود.
توت خشک
توت خشک یکی از بهترین جایگزین‌ها برای قند مصنوعی است که به بیماران دیابتی و نیز افراد سالم توصیه می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که توت سفید و اجزای آن به بهبود مدیریت قند خون در بدن کمک می‌کند. توت خشک شده مواد قندی متناسبی داشته و این نوع قند هم برای بدن مفید است. البته باید دقت کرد که مصرف بالای توت برای بیماران دیابتی ضرر دارد.
برخی از اجزای توت خشک شبیه داروهای مورد استفاده در دیابت نوع 2 عمل می‌کنند. این مواد تجزیه قند در معده را کنده کرده و به کاهش میزان جذب آن در خون کمک می‌کنند.
در مقاله “خواص توت خشک” به صورت مفصل در مورد فواید این میوه برای بدن صحبت کرده‌ایم.
شنبلیله
از دیگر گیاهانی که خاصیت کاهنده‌ی قند خون دارند، متوان به شنبلیله اشاره کرد. شنبلیله ( با نام علمی Trigonella foenum graecum ) از سبزی‌های خوردنی و گیاهی یک ساله است. شنبلیه خاصیتی گرم و خشک دارد. تخم شنبلیله ملین، منضج، مدر حیض و بول است. (کتاب دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری)
در کتاب الصیدنه فی طب ابوریحان بیرونی، تخم شنبلیله برای درمان بیماری دیابیطس توصیه شده است. (بررسی اثر شنبلیله بر قند خون ناشتا، مجله دانشگاه علوم پزشکی تبریز، شماره 58)
مطالعات نشان می‌دهد که تخم شنبلیله چند خاصیت در کمک به درمان دیابت نوع دوم دارد:
فیبر گیاهی موجود در دانه شنبلیله موجب کاهش قند خون می‌شود
اسید آمینه‌های موجود در گیاه، باعث تحریک تولید انسولین می‌شوند
علاوه بر کاهش قند خون، دانه شنبلیله نقش مهمی در کاهش تری گلیسیرید و کلسترول خون دارد
حَنظَل یا هندوانه ابوجهل (Colocynth)، میوه بوته‌ای کم ارتفاع و خزنده به همین نام است. هندوانه ابوجهل کروی شکل و اندازه پرتقال است. ابتدا سبز پررنگ است و پس از رسیدن به تدریج زرد یا نارانجی می‌شود. ظاهری شبیه به پرتقال دارد اما طعم آن بسیار تلخ است. نمی‌شود از بهترین داروی گیاهی ضد قند خون صحبت کرد و نامی از این تلخ‌داروی معجزه‌گر نبرد.
حنضل در درجه چهارم گرم و درجه دوم خشک است. پوسته ميوه اين گياه حاوي تركيبات تلخي به نام كولوسينتين و كولوسينتتين مي‌باشد. حنضل مُحَلِّل و جاذب اخلاط بلغمی و مسهل بسیار قوی است. خوردن دوز بالای حنظل میتواند منجر به اسهال خونی شدید شود.
در منابع طب سنتی، این میوه به عنوان کاهنده قند خون ذکر شده است. (کتاب دایره المعارف طب سنتی، علم الادویه (مفردات)، سیدمحمدعلی سیدنظری). مطالعات صورت گرفته در دانشگده علوم پزشکی دانشگاه تهران نشان می‌دهد که مصرف 100 میلی‌گرم هندوانه ابوجهل به مدت سه بار در روز، اثر معنی‌داری در کاهش قند خون بیماران دیابتی داشته است. در طول دوره درمان هم هیچ عارضه‌ی کبدی، کلیوی و گوارشی گزارش نشده است.
سیر
سیر (Garlic) از دیگر گیاهانی است که میتواند در کاهش قند خون مؤثر باشد. سیر دو گونه دارد: سیر بستانی یا همان سیر متداول و سیر کوهی معروف به موسیر. سیر از گذشته یکی از سبزی‌های مورد علاقه ایرانیان بوده است. طبعی بسیار گرم و خشک دارد و محلل و مدر قوی است.
سیر ترکیبی به نام آلیسین دارد که خواص ضد میکروبی، ضد ویروسی و ضد قارچی قوی‌ای دارد. به نظر می‌رسد وجود این ترکیب و همچنین ترکیب دیگری به نام آژئون، باعث تأثیرگذاری آن در کاهش قند خون می‌شود (منبع: تأثیر قرص سیر بر قند خون بیماران دیابتی نوع 2، نشریه علمی-پژوهشی فیض، دوره یازدهم، شماره 1).
مطالعات زیادی در سراسر جهان در مورد تأثیر قرص سیر در کاهش قند خون انجام شده است. نتیجه بسیاری از این مطالعات، تأثیر سیر در کاهش قند خون ناشتا را تأیید کرده است. پژوهشگران معتقدند که ترکیبات سیر باعث افزایش ترشح انسولین و همچنین کاهش مقاومت بدن به آن می‌شود.
بهترین داروی گیاهی قند خون: داروهای ترکیبی
در بخش پیشین به تعدادی از گیاهانی که می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند اشاره کردیم. طبیعتاً تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته و منابع طبی به گیاهان و ادویه‌های مفرده‌ی بسیار زیادی اشاره کردهاند که بررسی آنها در یک مقاله میسر نمی‌باشد.
وقتی از بهترین داروی گیاهی برای قند خون صحبت می‌کنیم، تنها منظور مفردات گیاهی نیست. طبیعتاً در بیشتر مواقع تأثیرگذاری داروهای ترکیبی بیشتر است. ترکیبات مختلفی به نام دیابیطس در منابع مختلف قدیم و جدید آمده است. ما در اینجا به دو ترکیب که اثرگذاری آنها در مطالعات بالینی هم تأیید شده است اشاره خواهیم کرد.
ترکیب شماره یک: کپسول دیابیطس
چندین نمونه قرص و کپسول به نام دیابیطس در بازار موجود است. ترکیبات این داروها مختلف است. ترکیبی که ما بررسی می‌کنیم، کپسول قند خون بوعلی دارو (دیابیطس) است که از ترکیبات زیر تولید شده است:
پودر برگ گزنه 20 درصد
پودر برگ توت سفید 10 درصد
پودر پیاز سیر 20 درصد
پودر بذر شنبلیله 20 درصد
پودر برگ گردو 20 درصد
پودر دارچین 10 درصد
چندین مطالعه به منظور بررسی اثرگذاری این کپسول انجام شده است. در مطالعه‌ای که در نشریه طب سنتی اسلام و ایران به چاپ رسیده است، ترکیب تمرینات هوازی و مصرف روزانه سه عدد کپسول دیابیطس بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان از کاهش قند ناشتا، کلسترول و تری گلیسیرید در گروهی بود که مصرف دارو و ورزش را به صورت همزمان انجام داده بودند.
در یک مطالعه دیگر که نتایج آن در وبسایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NLM ) به چاپ رسیده است، تأثیر این دارو روی 38 بیماری دیابتی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که گروه مصرف کننده دارو با کاهش معنی‌داری در قند ناشتای خود مواجه شدند.
ترکیب شماره دو: حب مقلنجان
در مورد خواص مقل ارزق در کاهش قند خون در بخش پیشین صحبت کردیم. ترکیب دیگری که در مورد آن صحبت می‌کنیم، حب مقلنجان تولید شرکت شفای کردستان است. ترکیب اصلی این قرص مقل ارزق و هلیه کابلی است که برای تأثیر گذاری بیشتر کتیرا و انجبیر بستی هم به آن اضافه شده است.
پژوهشی که به صورت خاص روی این قرص انجام شود، تا کنون یافت نشده است اما تأثیر ترکیب مقل ارزق و هلیله کابلی در کاهش قند خون در برخی مطالعات بررسی شده است. پژوهشکده گیاهان دارویی، در مطالعه‌ای تأثیر ترکیب مقل ارزق، هلیه و مرمکی را بر قند خون بررسی کرده است که نتایج آن حاکی از تأثیر معنی‌دار این ترکیب در کاهش قند ناشتا است.
جمع‌بندی
درمان گیاهی دیابت به نظر هنوز در اول راه است و نیاز به مطالعات بسیار بیشتری است. نیاز است تا کتب و منابع طب سنتی به منظور تطبیق بیشتر این بیماری با آنچه که به نام دیابیطس آمده است، مورد واکاوی بیشتری قرار گیرد. در این مقاله ما تنها اشاره مختصری به برخی از گیاهانی کردیم که مطالعات علمی، تأثیر آنها در درمان دیابت را تأیید کرده است.
شما می‌توانید از اینجا، داروهای ترکیبی سایت گیاداور برای کاهش قند خون را ببینید.
عناب یکی از قدیمی‌ترین داروهایی است که در طب شرقی برای درمان بیماری‌ها توصیه شده است. بهبود عملکرد کبد، تصفیه خون، خواب آرام و درمان گیاهی سرماخوردگی از جمله خواص عناب است. اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و به خصوص در شبکههای اجتماعی، مطالب غیر مستند درباره خواص عناب افزایش یافته است.
ما در این مقاله می‌کوشیم با تکیه بر منابع معتبر و اصیل طب سنتی و نیز یافته‌های جدید در مورد خواص عناب صحبت کنیم. همچنین مطالب نادرستی که در این زمینه وجود دارد را نیز بیشتر بررسی کنیم.
عَناب ( Jujube )یا عُنّاب میوه درختی به همین نام است که در فارسی به آن تبرخون نیر می‌گویند. نام علمی آن Ziziphus Jujube است و از خانواده عنابیان است. عناب درختچه‌ای خزان‌کننده با برگ‌های کشیده و بادامی شکل است. ارتفاع آن تا 8 متر می‌رسد. درخت عنب بسیار کند رشد می‌کند و میتواند عمری بالای 300 سال نیز داشته باشد.
عناب به احتمال قوی بومی چین است. سابقه کشت عناب در چین به 5000 سال پیش می‌رسد. در چین به عناب خرمای چینی یا خرمای قرمز می‌گویند و از قدیم در اطراف رودخانه زرد کشت شده است. عناب بعدها از شرق دور و خاورمیانه به اروپا و از آنجا به آمریکا برده شد.
عناب در اوایل خرداد شکوفه می‌دهد. شکوفه‌های آن کوچک و سبز مایل به زردند. میوه عناب کوچک، گوشتی و بیضی‌گون است. فصل برداشت عناب بسته به دمای هوا از اواخر مرداد شروع می‌شود. طعم عناب ابتدا گس است و پس از رسیدن کامل، شیرین و لعاب‌دار می‌شود.
عناب هسته‌ای سفت، کوچک و قهوه‌ای رنگ دارد. بهترین نوع عناب کاملاً رسیده، بزرگ، پرگوشت، شیرین و قرمز رنگ است.
ارزش غذایی عناب
عناب کالری کمی دارد ولی از لحاظ داشتن فیبر، مواد معدنی و ویتامین‌ها بسیار غنی است. عناب دارای مقادیر قابل توجهی ویتامین C و انواع آنتی اکسیدان‌ها است. در جدول زیر ارزش غذایی 100 گرم میوه تازه عناب درج شده است:
میوه عناب منبع غنی از ترکیباتی مانند فلاونوئیدها، پلی ساکاریدها و اسیدهای تری ترپنیک است. برخی از این ترکیبات دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند. عناب همچین حاوی مقادیری مواد قندی است. بسته به نوع عناب در هر 100 گرم، 2.7 تا 6.4 گرم مواد قندی وجود دارد. میزان کالری و همچنین قند عناب خشک شده نسبت به تازه آن بیشتر است.
خواص عناب در طب سنتی
اولین استفاده دارویی از عناب احتمالاً مربوط به طب قدیمی چین است. از 5000 سال پیش اطبای چینی عناب را برای بهبود خواب، درمان سرفه و آرامش اعصاب توصیه می‌کردند. عناب از قدیم در فرهنگ غذایی چین نقش ویژه‌ای داشته است. از آن انواع شربت‌ها را درست می‌کنند. همچنین به عنوان میان وعده و دسر نیز مصرف می‌شود.
عناب از قدیم در ایران هم کشت و علاوه بر استفاده غذایی به عنوان دارو نیز استفاده شده است. عناب به دلیل سازگاری بالا با اقلیم‌های مختلف، در بسیاری از نقاط کشور قابل کشت بوده است. حکمای طب سنتی عناب را برای بیماریهای مختلفی توصیه کردهاند. عناب از نظر غالب حکما، طبعی معتدل مایل به تر دارد. علاوه بر گوشت و هسته‌ی آن، برگ و چوب درخت و نیز صمغ آن استفاده دارویی دارد.
مهم‌ترین ویژگی عناب از دیدگاه طب سنتی دفع اخلاط غلیظ، تصفیه خون و رفع خشونت سینه و حلق است.
محمد حسین عقیلی خراسانی، پزشک نامدار قرن 12 در دو کتاب مخزن الأدویه و قرابادین کبیر به تفصیل در مورد عناب صحبت می‌کند. او عناب را ملین روده، رافع خشونت سینه و حلق و همچنین مولّد خون صالح و مفید برای بدن می‌داند. از نظر عقیلی خراسانی عناب خشک بهتر از عناب تازه و رسیده است.
حکیم مؤمن تنکابنی، در کتاب تحفة المؤمنین به خواص عناب اشاره می‌کند. خواص عناب از نظر حکیم مؤمن بیشتر همان مواردی است که در کتاب مخزن الأدویه آمده است. حکیم مؤمن علاوه بر خواص میوه عناب، به خواص برگ و صمغ درخت عناب هم اشاره می‌کند. حکیم مؤمن جوشانده برگ درخت عناب را برای درمان خارش پوست مفید می‌داند. همچنین صمغ درخت عناب را برای بیماریهای پوستی از جمله قوبا و اگزما توصیه می‌کند.
اما در میان حکمای قدیم، ابوعلی سینا دیدگاه متفاوتی دارد. ابن سینا در کتاب قانون می‌گوید که جالینوس معتقد است که عناب نه خاصیت غذایی دارد و نه دارویی. البته خود چنین دیدگاهی ندارد، اما به مانند بقیه حکما، زیاد عناب را توصیه نمی‌کند. هر چند معتقد است که با سینه و شش سازگار است.
ابوعلی سینا بر خلاف بقیه حکما، دیدگاه مثبتی به عناب ندارد. او معتقد که عناب دیر هضم است و خواص غذایی اندکی دارد. برای معده زیان دارد. ابن سینا همچنین منکر خاصیت عناب در تصفیه خون می‌شود. (قانون در طب، جلد 2، صفحه 265). البته ابن سینا بر خلاف این دیدگاه تندش در جلد دوم قانون، در جاهای دیگر 17 بار عناب را در نسخه‌های مختلف توصیه کرده است.
بررسی کتب دیگر حکما، همچون رازی و اسماعیل جرجانی حاکی از این است که آنها هم خواصی همانند تصفیه خون، درمان زکام و تسکین حرارت بدن را برای عناب ذکر کردهاند. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین خواص عناب اشاره می‌کنیم.
خواص عناب برای کبد
یکی از مهم‌ترین خواص عناب، بهبود عملکرد کبد است. عناب به دلیل وجود مقادیر قابل توجهی از آنتی‌اکسیدان‌ها، باعث بهبود عملکرد کبد شده و از آن در برابر مواد سمی محافظت می‌کند. مطالعات بالینی چه در موش‌های صحرایی و چه بر روی انسان، اثر مثبت عصاره عناب در محافظت از سلول‌های کبدی را به اثبات رسانده است.
در یک مطالعه که نتیجه آن در وبسایت انستیتوی ملی سلامت آمریکا (NIH) درج شده است، تأثیر عصاره میوه خشک عناب در محافظت از کبد در برابر مواد سمی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق از طریق اندازه‌گیری سطوح آنزیم کبدی آلانین آمینوترانسفراز نشان می‌دهد که مصرف عصاره میوه خشک عناب میتواند اثر محافظتی از کبد در برابر مواد سمی داشته باشد.
جالب است که زکریای رازی نیز به اثر محافظتی عناب از کبد اشاره می‌کند. او در کتاب منصوری فی طب، خوردن عناب را همراه داروهایی که برای کبد ضرر دارند توصیه می‌کند (منصوری فی طب، صفحه 691). همانگونه که در بخش قبلی هم اشاره شد، یکی از مهم‌ترین خواص عناب از نظر حکمای قدیم، تصفیه خون است. در واقع عناب از طریق بهبود عملکرد کبد، به تصفیه خون نیز کمک می‌کند. عناب حرارت غریزی کبد را تعدیل می‌کند.
خواص عناب برای سرماخوردگی
زیاد شنیده‌ایم که عناب را برای سرماخوردگی تجویز می‌کنند. عناب به چند دلیل برای سرماخوردگی مفید است:
حاوی مقادیر زیادی ویتامین C است و به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
ملین سینه و گلو است.
مسهل و منضج اخلاط غلیظ است.
اما همانگونه که در مقاله “درمان گیاهی سرماخوردگی” اشاره کرده‌ایم، نه حکمای طب سنتی و نه تحقیقات جدید، استفاده از گیاهان دارویی را به صورت بی‌رویه و بدون در نظر گرفتن مزاج فرد توصیه نمی‌کنند. عناب برای معده‌های سرد و رطوبی ضرر دارد و بهتر است این افراد از خوردن عناب اجتناب کنند.
طبیبان قدیم معتقد بودند که خواص عناب خشک برای سرماخوردگی از عناب تازه بهتر است. زکریای رازی در کتاب منصوری فی طب، عناب خشک را برای بیماری زکام و همچنین برای نرم کردن سینه توصیه می‌کند (منصوری فی طب، صفحه 440).
خواص عناب برای اعصاب
عناب در طب سنتی چین از هزاران سال پیش برای بهبود خواب و کاهش اضطراب توصیه شده است. تحقیقات انجام شده روی عناب نشان می‌دهد که عصاره و دمنوش این میوه میتواند به بهبود خواب و تقویت حافظه در موشها کمک کند. محققان احتمال می‌دهند این اثر به دلیل وجود برخی آنتی اکسیدان‌های خاص باشد.
آیا عناب باعث تقویت میل جنسی می‌شود؟
در شبکههای اجتماعی و فضای وب بسیار دیده و شنیده‌ایم که مصرف عناب برای تقویت میل جنسی، تقویت نعوظ و رفع زود انزالی توصیه شده است. واقعیت این این است که نه در منابع معتبر طب سنتی و نه در تحقیقات جدید مستنداتی مبنی بر این که عناب در این موارد مفید است یافت نشده است.
عناب از نظر حکمای قدیم نه تنها باعث تقویت میل جنسی نمی‌شود، بلکه گفته‌اند که مصرف زیاد آن باعث کاهش منی و ضعف نیروی جنسی است. بیشتر اطبای قدیم مانند حکیم مؤمن، زکریاری رازی، جرجانی و علوی خراسانی مصرف زیاد عناب را مضر معده، مقلل منی و باعث ضعف باه می‌دانند.
البته باید توجه داشت آنچه که بدان اشاره شده است، مصرف زیاد عناب است. مصرف اصولی و به مقدار عناب و با در نظر گرفتن مزاج فرد هیچ تأثیر منفی در کاهش میل جنسی ندارد. حتی به نظر می‌رسد که مصرف اصولی عناب به تقویت توان جنسی نیز کمک کند.
اما عناب چگونه میتواند باعث تقویت میل جنسی شود؟ عناب مولد خون است و باعث تصویه خون می‌شود. همانگونه که در مقاله ” درمان اختلال نعوظ در طب سنتی” به تفصیل توضیح داده‌ایم، از نظر حکما قوه باه (یعنی مرد شهوت کافی داشته، آلت تناسلیش به نعوظ سفت و پایدار برسد و انزال سریع نداشته باشد) به صورت مستقیم ناشی از قوت تن، سلامت قلب و وجود خون سالم در بدن است. از این رو به نظر نمی‌رسد مصرف به اندازه عناب، ضرری برای توان جنسی مردان داشته باشد.
آنچه تاکنون اشاره کردیم، خلاصه‌ای از مهم‌ترین خواص عناب است که در منابع طب سنتی آمده و یا یافته‌های جدید به آن اشاره کرده است. طبیعتاً عناب خواص بسیار بیشتری دارد که شرح آن در یک مقاله امکان‌پذیر نیست.
سازمان بهداشت جهانی، بیماری میگرن را یکی از 10 بیماری ناتوان‌کننده از نظر پزشکی قرار داده است. علی‌رغم تمامی پیشرفت‌های پزشکی، هیچ درمان قطعی‌ای برای میگرن یافت نشده است. درمان گیاهی میگرن یکی از گزینه‌هایی است که در سال‌های گذشته برای مدیریت بهتر این بیماری، توجه بیشتری به آن شده است.
در طب قدیم روش‌های متنوعی برای درمان میگرن پیشنهاد شده است. از مصرف مفردات و داروهای ترکیبی گرفته تا اعمال یداوی مانند حجامت و بادکش و زالو درمانی در طب سنتی برای درمان میگرن توصیه شده است. در این مقاله ما قصد داریم در مورد گیاهانی که می‌توانند در درمان میگرن مؤثر باشند صحبت کنیم.
میگرن یک بیماری عصبی است که با سردردهای شدید و آزار دهنده همراه است. بر اساس اطلاعات بنیاد میگرن آمریکا بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان، ممکن است به نوعی این بیماری را در طول عمر خود تجربه کنند. بیش از 147 میلیون نفر از این افراد، درگیر میگرن مزمن هستند. نرخ ابتلای این بیماری در زنان 3 برابر مردان است. میگرن ممکن است در همه سنین روی دهد اما بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، بازه سنی 35 تا 45 سالگی، بیشتر آمار ابتلا را به خود اختصاص داده است.
این بیماری در افراد مختلف ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد، اما مهم‌ترین نشانه‌های آن عبارت‌اند از:
سردرد شدید
حالت تهوع
حساسیت به نور و صدا
مشکلات بینایی
خستگی
حملات میگرن ممکن است بین چهار ساعت تا سه روز ادامه داشته باشند. شدت درد میتواند به حدی باشد که عملکرد طبیعی فرد را دچار مشکل کند. برخی از افراد ممکن است سردردهای معمولی و تنشی (Tension Headaches) را با سردردهای میگرنی (Migraine) اشتباه بگیرند.
سردردهای معمولی تفاوت زیادی با سردرد میگرنی دارند. باید بدانیم که بیش از 90 درصد از سردردهایی که افراد تجربه می‌کنند از نوع معمولی یا تنشی است. در شکل زیر تفاوت سردردهای معمولی و میگرنی تشریح شده است. این سردردها در شدت، مدت زمان، گستردگی در سر و همچنین عوارض جنبی با هم متفاوت هستند.
البته این بندان معنی نیست که تشخیص میگرن به راحتی صورت می‌گیرد. گاهاً شدت سردرد معمولی به گونه‌ای است که تشخیص آن از میگرن سخت است (منطقه میانی عکس بالا).
انواع میگرن
میگرن یک بیماری پیچیده است و انواع بسیار مختلفی دارد. انجمن بین‌المللی سردرد (HIS) یک طبقه‌بندی استاندارد از انواع میگرن انجام داده است. معمولاً میگرن را به دو دسته کلی تقسیم می‌کنند:
میگرن بدون اورا
میگرن همراه با اورا
اورا یا آئورا (Aura) که به آن هاله هم می‌گویند، مجموعه‌ای از اختلالات حسی است که قبل از شروع حمله‌های میگرنی بروز می‌کند. بیشتر میگرن‌ها بدون اورا هستند و درد به صورت ناگهانی شروع می‌شود. حدود 20 تا 25 درصد از بیماران میگرنی مرحله اورا را تجربه می‌کنند.
در سردردهای همراه با آئورا که به آن میگرن کلاسیک هم می‌گویند، علائم میگرن چند روز قبل از شروع سردرد اصلی، بروز می‌کنند. در این مرحله که به آن پیش‌نشانه هم گفته می‌شود علائمی مانند میل شدید به غذا، سفتی عضلات به خصوص در ناحیه گردن، خستگی و تغییر خلق و خو در فرد دیده می‌شود.
مرحله بعد، فاز اورا یا پیش درآمد است که معمولاً کمتر از 60 دقیقه طول می‌کشد. این مرحله با علائم زیر همراه است:
از دست دادن قسمتی از میدان دید به صورت موقت
دیدن نورها و لکه‌های روشن
بروز مشکل در تکلم
با فاصله کمی از بروز این علائم، فاز حمله شروع می‌شود. در برخی از افراد ممکن است فاز حمله و آئورا همزمان روی دهند. فاز حمله بسته به فرد و نوع میگرن از چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد. در یک دسته‌بندی دیگر، بیماری میگرن به 10 نوع تقسیم می‌شود که در جدول زیر شرح داده شده است:
نوع میگرن
علائم و مشخصات
میگرن بدون اورا یا میگرن شایع
حالت تهوع و استفراغ حساس بودن به نور و صدا سردرد شدید در یک طرف سر بدتر شدن درد با بالا و پایین رفتن از پله‌ها
میگرن همراه با اورا یا میگرن کلاسیک
در سه مرحله پیش‌نشانه، اورا و فاز حمله روی می‌دهد بروز علائم بینایی نظیر نقاط کور و چشمک‌زن ضعف عضلانی احساس سرگیجه و عدم تعادل بی‌حسی و سوزش در برخی نقاط بدن
میگرن مزمن
بیش از سه ماه طول می‌کشد و در هر ماه درد بیش از 15 روز با فرد همراه است و سردردهای مکرر روی می‌دهد.
میگرن بازیلر
به این میگرن، میگرن همراه با هاله ساقه مغز (Brainstem) می‌گویند.علائمی مانند اختلال در گفتار، وزوز گوش و کاهش موقت هوشیاری دارد.
میگرن وستیبولار (سیستم دهلیزی تعادل)
به این نوع از میگرن سرگیجه میگرنی هم گفته می‌شود. مهم‌ترین نشانه آن سرگیجه است و حتی ممکن است همراه با سردرد نیز نباشد.
میگرن شکمی
بیشتر در کودکان دیده می‌شود و با دردهای متناوب معده همراه است.
میگرن همی پلژیک
سردرد همراه با ضعف و در موارد کمی فلج یک نیمه از بدن. این میگرن بسیار نادر است.
میگرن قاعدگی
این نوع میگرن در دوران قاعدگی رخ می‌دهد و با سردرد شدید همراه است.
میگرن عصبی
گزگز شدن نوک انگشتان، حالت تهوع، سردردهای ضربان‌دار
علت قطعی بروز بیماری میگرن ناشناخته است. با این وجود، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که عوامل ارثی و ژنتیکی بیشترین تأثیر را در ابتلای فرد به این بیماری دارند. تغییرات در ساقه مغز و تعاملات آن با عصب سه قلو، که مسیر اصلی درد است، ممکن است در این زمینه دخیل باشد. این مسئله باعث حساس شدن سیستم عصبی به محرک‌های محیطی شده و نتیجه آن شروع درد است.
محققان همچنین احتمال می‌دهند که عدم تعادل هورمون سروتونین، میتواند یکی از دلایل ابتلا به میگرن باشد.
محرک‌های میگرن
هر چند علل ابتلا به میگرن ناشناخته است، اما یک سری از عوامل ممکن است باعث تحریک میگرن و شروع درد شوند. این محرک‌ها ممکن است از یک فرد به فرد دیگر متفاوت باشند. مهم‌ترین محرک‌های میگرن عبارتند از:
استرس
تغییرات هورمونی در طول قاعدگی یا بارداری
رژیم غذایی: غذاهای تخمیری و ترش، گوشت فرآوری شده، مواد نگه‌دارنده و ..
تغییر در زمان و تعداد وعده‌های غذایی
نوشیدنی‌های الکلی و مصرف بیش از حد قهوه و کافئین
تغییرات ناگهانی آب و هوا
عدم خواب کافی یا خواب زیاد
محرک‌های محیطی مانند نور و صداهای شدید و یا بوهای تند
مصرف بیش از اندازه برخی داروها
مصرف سیگار و تنباکو
همانطور که گفتیم این محرک‌ها از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. در هر صورت لازم است فرد محرک‌های خود را شناسایی کرده و از قرار گرفتن در این شرایط پرهیز کند.
درمان میگرن
اولین نکته در مورد درمان میگرن که باید بدانیم این است که میگرن درمان قطعی ندارد. البته این بدان معنی نیست که برای میگرن هیچ کاری نمی‌شود انجام داد. پزشکان مجموعه‌ای از راه‌کارهای عملی و دارویی برای کاهش و مدیریت درد به بیماران توصیه می‌کنند تا بتوانند روال زندگی معمولی خود را داشته باشند. بسته به سن و سال و شرایط بیماری، مجموعه‌ای از روش‌های درمانی زیر برای میگرن توصیه می‌شود:
روش‌های خود مراقبتی مانند:
ورزش سبک و منظم هوازی.
تنظیم برنامه غذایی و پرهیز از بی‌نظمی در خوردن وعده‌های غذایی.
نوشیدن آب به مقدار کافی و به صورت منظم.
روش‌های خانگی برای کنترل درد از جمله ماساژ شقیقه، کمپرس آب گرم، دراز کشیدن در اتاق تاریک.
فاصله گرفتن از گوشی تلفن همراه، تلویزیون و سایر عوامل استرس‌زا.
استفاده از دارو مانند:
مسکن‌های OTC یا بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا سایر مسکن‌ها.
داروهایی که سطح سروتونین مغز را افزایش می‌دهند مانند قرص نورتریپتیلین.
داروهای ضد صرع که بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند از جمله قرص اورلپت.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند قرص ایندومتاسین.
باید توجه داشته که داروهایی که برای درمان میگرن استفاده می‌شود می‌توانند عواضی مانند خستگی، اختلالات کبدی، سرگیجه و سنگینی اندام را برای بدن داشته باشند. از این رو محققان و به خصوص محققان طب‌های مکمل، تلاش کردهاند با بررسی منابع معتبر قدیمی و همچنین تکیه بر روش‌های جدید تحقیقی، درمان‌های گیاهی مؤثر و بدون عوارضی برای بیماری میگرن پیدا کنند که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.
درمان گیاهی میگرن
قدیمی‌ترین سند ثبت شده برای تشریح سردرد که علائم آن با میگرن مطابق است پاپیروس‌های مصر است. در این اسناد تاریخی که مربوط به 1550 سال قبل از میلاد است، شرح حال یک بیمار با سردرد میگرنی مکتوب شده است. سردرد از جمله بیماری‌هایی که است که در طول تاریخ همواره با بشر همراه بوده است.
در طب ایرانی هم طبیبان و دانشمندان زیادی به انواع سردردها اشاره کردهاند. در ادامه ما ابتدا بیماری میگرن و دلایل آن از دیدگاه طب سنتی را بررسی می‌کنیم. سپس به برخی از روش‌هایی که در درمان گیاهی میگرن استفاده می‌شود می‌پردازیم.
میگرن از دیدگاه ابن سینا
در کتب طب سنتی و ایرانی به صورت مفصل راجع به انواع سردرد صحبت شده است. همانطور که می‌دانیم کلمه میگرن، یک کلمه فرانسوی است و طبیعتاً این واژه در متون قدیم استفاده نشده است. با بررسی آنچه که منابع طب قدیم و به خصوص کتاب قانون آمده است، می‌توان گفت معادل بیماری میگرن در طب سنتی، سردردهای ناشی از سوء مزاجع است که به 4 دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
نوع سردرد
طبع
علائم
سردردهای صفراوی
گرم و خشک
به این سردردها، سردرد گرم هم گفته می‌شود. درد کل پیشانی و چشم را در بر می‌گیرد. این سردرد بیشتر در آقایان دیده می‌شود.با گرما و استشمام بوی تند تشدید می‌شود.
سردردهای دموی
گرم و تر
درد پیشانی و کل سر را در بر می‌گیرد. نبض‌دار است. با گرما و عصبانیت تشدید می‌شود. این سردرد هم سردرد گرم است.
سردردهای بلغمی
سرد و تر
درد پیشانی و کل سر را در بر می‌گیرد. نبض‌دار است. با گرما و عصبانیت تشدید می‌شود. این سردرد هم سردرد گرم است.
سردردهای سوداوی
سرد و خشک
درد کل سر را می‌گیرد. بسیار شدید است.فرد به نور و صدا حساس است.
منبع: قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 3
ابوعلی سینا در جلد سوم کتاب قانون به صورت مفصل راجع به سردرد صحبت می‌کند. ابن سینا یکی از دلایل اصلی سردرد را سوء مزاج می‌داند و اشاره می‌کند که سردرد میتواند ریشه‌های دیگر از جمله به هم خوردن خواب، گرسنگی، ضربه به سر، به هم خوردن بافت مغز و … داشته باشد.
ابن سینا سردردها را به دو قسمت تقسیم می‌کند:
سردرد گرم: که علت آن ماده گرم خونی یا صفراوی یا ترکیبی از هر دو است. (قانون در طب، جلد 3، ص 50)
سردرد سرد: که علت آن ناشی از غلبه بلغم یا سودا در بدن است. (قانون در طب، جلد 3، ص 64)
ابوعلی سینا در ادامه روش درمان هر کدام از سردردها، تدابیری که باید به کار گرفته شود و همچنین رژیم خوراکی مورد نیاز را به تفصیل اشاره می‌کند.
درمان گیاهی میگرن از نظر حکما
همانطور که گفتیم، ریشه اصلی سردردهای میگرنی سوء مزاج است. یعنی غلبه یکی از اخلاط در بدن. پس طبیعتاً درمان متناسب با هر نوع از سوء مزاج‌ها متفاوت است. در جدول زیر تدابیری که ابن سینا و سایر حکما برای درمان سردردهای میگرنی توصیه می‌کنند، آمده است:
نوع سردرد
تدابیر و درمان
پرهیزات
سردردهای صفراوی
حجامت عام خوردن غذاهای خنک همراه با سماق و انار، سرکنگبین، آب زرشک غذاهای ملین مانند آلو بخارا
زیاد فکر کردن زیاده‌روی در جماع گرسنگی کشیدن
سردردهای دموی
حجامت عام حجامت خاص در سر استفاده از غذاها و روغن‌های خنک کننده
زیاد فکر کردن زیاده‌روی در جماع گرسنگی کشیدن
سردردهای بلغمی
استشمام بوی گرم مصرف خوراکی‌های گرم بادکش ضماد خردل وشیره سداب کوهی بر روی سر
دوری از سرما پرهیز از غذاهای سرد کم کردن خوراک
سردردهای سوداوی
مالش و ماساژ پا از پنجه به مچ مالش سر حجامت عام
دوری از سرما پرهیز از غذاهای سرد کم کردن خوراک
منبع: جلد سوم کتاب قانون، توصیه‌های دکتر خیراندیش
روش درمان بوعلی سینا بر اساس گرم یا سرد بودن سردرد است و همانطور که از جدول بالا مشخص است، پرهیزاتی که توصیه می‌کندد بر اساس طبع گرم (صفراوی‌ها و دموی‌ها) و طبع سرد (بلغمی‌ها و سوداوی‌ها) تقسیم شده است. ابن سینا یک توصیه کلی هم برای درمان سردرد دارد و آن رفع یبوست است. یبوست از نظر اطبای طب سنتی ام الأمراض است و غالب سردردها ناشی از صعود بخارهای فاسد معده به سمت مغز است.
بوعلی سینا می‌گوید:
در معاجله بیماریهای سر باید در نظر داشته باشی که بیمار قبض نباشد و شکمش نرم باشد. در چنین حالت‌ها که میدانی خوراک (دارو) بیمار را قبض می‌کند، باید خوراکی‌های قبض را به وسیله ترنجبین و هر چه شیرین و نرمی‌بخش است به اعتدال برگردانی (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 3، صفحه 62)
ابن سینا برای درمان میگرن علاوه بر دارو و پرهیزات بر برخی از تدابیر دیگر از جمله بوییدنی‌ها هم تأکید دارد. به صورت کلی برای میگرن سرد بوهای گرم و برای میگرن گرم بوهای سرد را توصیه می‌کند.
در ادامه به برخی از گیاهانی که در درمان میگرن استفاده می‌شوند اشاره می‌کنیم.
اسطوخودوس
اسطوخودوس (Lavender) را به زیبایی و آرامش‌بخشی می‌شناسیم. در عربی به اسطوخودوس “الآنس الأرواح” می‌گویند. یعنی آرام‌کننده و تسکین‌دهنده روح و روان. رویشگاه اصلی اسطوخودوس مدیترانه، هند و پاکستان و قسمت‌هایی از ایران است. مصریان باستان در 2500 سال قبل از میلاد، از اسطوخودوس در درمان بیماریهای روانی و همچنین برای معطر کردن مومیایی استفاده می‌کردند.
اسطوخودوس از نظر حکمای قدیم گرم و خشک است و خاصیت اصلی آن تنقیه و تقویت مغز است. یعنی اخلاط فاسد و مضر مغز را خارج کرده و باعث تقویت و آرامش اعصاب می‌شود. حکیم مؤمن، سَعوط یک درهم از گیاه اسطوخودس به همراه عسل را برای آرامش اعصاب و تسکین سردرد توصیه می‌کند. سعوط در طب سنتی به دارویی می‌گویند که در بینی کشیده شده و عطسه‌آور است. (تحفةالمؤمنین، حکیم مؤمن تنکابنی، صفحه 70).
علاوه بر متون طب قدیم، تحقیقات جدید هم تأثیر مثبت اسطوخودوس در درمان بیماری میگرن را تأیید کرده است. در یک کارآزمایی بالینی که بر روی 60 بیمار میگرنی در کلینیک طوبی ساری انجام شده است، استنشاق 3 تا 4 قطره عصاره اسطوخودوس به مدت 15 دقیقه در طول 4 هفته، اثر معنی داری در کاهش میزان افسردگی و شدت درد بیماران داشته است.
بابونه
بابونه از دیگر گیاهانی است که میتواند به تسکین سردردهای میگرنی کمک کند. بابونه گیاهی کوچک و معطر است و گونه‌های بسیاری دارد. اما دو گونه آن از همه معروف‌تر هستند. گونه کوچک آن که با نام همان بابونه (Chamonile) شناخته می‌شود و گونه بزرگ که بیشتر به بابونه چشم گاوی (Feverfew) شهرت دارد.
بابونه از نظر حکمای طب سنتی طبعی گرم و خشک دارد. مُحَلل و مُدر است. یعنی اخلاط فاسد را حل و آنها را آماده دفع می‌کند.
بوعلی سینا درباره بابونه می‌گوید: همه اندامان عصبی را تقویت می‌نماید. برای رفع خستگی از هر دارویی مفیدتر است. مغز را تقویت می‌کند. در مداوای سردرد و تخلیه سر از مواد ناسازگار مؤثر است (قانون در طب، جلد 2، صفحه 84)
مصرف عسل بابونه، دمنوش بابونه و یا عرق آن به تسکین سردرد کمک می‌کند (علم الادویه، سیدمحمدعلی سیدنظر، 1397). نتایج یک کارآزمایی بالینی بر روی 90 بیماری میگرنی در درمانگاه اعصاب بیمارستان امام رضای مشهد، نشان می‌دهد که مصرف کپسول بابونه اثر معنی‌داری در کاهش علائم بیماران داشته است.
سنبل الطیب
سنبل گیاهی علفی و چند ساله است که در فارسی به علف گربه نیز مشهور است. دو گونه از سنبل به نام سنبل الطیب و سنبل رومی بیشتر از بقیه گونهها معروف هستند. سنبل الطیب از نظر خواص درمانی قوی‌تر از سنبل رومی است. در طب سنتی ریشه و عرق ریشه سنبل الطیب به خاطر خواص ضد استرس و افسردگی آن شناخته می‌شود.
تحقیقات علمی اثر مثبت گیاه سنبل الطیب را در کاهش دردهای میگرنی نشان می‌دهد. به عنوان نمونه در یک مطالعه کاربردی بر روی 18 بیمار زن، ترکیب ورزش هوازی و مصرف کپسول سنبل الطیب و بادرنجبویه به مدت 8 هفته، باعث افزایش سطوح سروتونین و نیتریک اکسید خون و همچنین تعداد روزهای سردرد و تکرار سردرد شد.
بادرنجبویه
بادرنجبویه گیاهی یک ساله از خانواده نعناع و از سبزی‌های خوردنی است. بادرنجبویه از نظر اطبای قدیم، گیاهی مفرح و تقویت کننده مغز و اعضای رئیسه بدن است. بادرنجبویه گشادکننده عروق است و با باز کردن عروق سر، به کاهش درد کمک می‌کند.
بادرنجبویه طبعی گرم و خشک دارد. از نظر ابن سینا برای تمام بیماریهای بلغمی و سوداوی مفید است. شادی‌آور است و تقویت کننده مغز است. برگ، تخم، عرق و عسل بادرنجبویه خاصیت درمانی دارند. استشمام برگ بادرنجبویه، مفتح سدد و مفرح مغز است (علم الادویه، سیدمحمدعلی سیدنظر، 1397).
البته نسخه‌های کتب طب سنتی در مورد سردرد بسیار مفصل‌تر از این چند گیاهی است که در اینجا اشاره کردیم. داروهای مفرده و ترکیبی زیادی در درمان گیاهی میگرن توصیه شده است که بسته به طبع بیمار میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
میگرن بیماری پیچیده‌ای است و طبیعتاً بررسی آن در یک مقاله امکان‌پذیر نمی‌باشد. دانش طب سنتی گنجینه‌ی ارزشمندی از روش‌های درمانی این بیماری در اختیار ما قرار داده است. امیدواریم در مقاله‌های بعدی بتوانیم قسمتی دیگر از این دانش ارزشمند را کنکاش کنیم.
هم غذا است، هم آجیل و هم دارو. از قدیم و در زمستان‌های سخت مهمان خانه‌ها بوده است. این روزها هم طرفداران زیادی دارد و خیلی‌ها آن را جایگزین قند کردهاند. درباره خواص توت خشک زیاد می‌توان نوشت. مصرف توت خشک در درمان سرماخوردگی گرفته تا کبد چرب موثر است.
در این مقاله در مورد خواص توت خشک صحبت می‌کنیم. ابتدا درباره درخت توت و گونه‌های آن اشاراتی داریم. پس از آن دیدگاه طب سنتی در مورد فواید توت خشک و همچنین یافته‌های تحقیقات جدید در این مورد را بررسی می‌کنیم.
توت (Mulberry) درختی ثمردار از تیره انجیریان است و دارای گونه‌های مختلفی است. بیشتر گونه‌های توت میوه شیرین دارند و برخی از گونهها هم ترش مزه هستند. تنه توت معمولاً به صورت مستقیم رشد می‌کند. برگ‌های درخت توت سبزِ روشن، تا حدی پهن و نوک‌دار هستند و کناره‌ی اره‌ای دارند.
درخت توت بومی مناطق معتدل آسیا و آمریکای شمالی است. درخت توت گونه‌های مختلفی دارد، از جمله:
توت سفید Morus alba
شاه‌توت Morus Nigra
توت قرمز Morus Rubra
توت چینی Morus Australis
بر اساس اطلاعاتی که درباره درخت توت در دانشنامه بریتانیکا وجود دارد، این درخت حداقل 10 گونه در نقاط مختلف دنیا دارد.
از بین گونه‌های مختلف توت، دو گونه توت سیاه و شاه‌توت در ایران شناخته‌شده است و اکثر درختان کشت شده از این دو نوع هستند که در ادامه به ویژگی‌های آنها اشاره می‌کنیم:
توت سفید
توت سفید یا white mulberry، گونه‌ای از توت است که در گذشته به آن توت نبطی نیز می‌گفتند. این توت در مناطق وسیعی از شمال هند، پاکستان و ایران کشت می‌شود و غالب درختان توت ایران از این گونه هستند. درخت توت معمولاً به صورت مستقیم رشد می‌کند و ارتفاع آن میتواند به بالای بیست متر هم برسد. درخت توت در مقابل آفات و شرایط اقلیمی بسیار مقاوم است و عمر بالایی می‌کند.
توت سفید یک میوه مغذی است و از گذشته‌های دور هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو به کار رفته است. در جدول زیر ارزش غذایی یک فنجان توت سفید خام (معادل 140 گرم) آمده است.
همانگونه که از جدول مشخص است توت سفید حاوی مقادیر مناسبی فیبر، ویتامین C و آهن است. همچنین در میوه درخت توت مواد قندی و اسید سیتریک وجود دارد.
توت سفید علاوه بر خاصیت غذایی، به عنوان یک دارو نیز به کار رفته است. در منابع طب سنتی بارها به توت اشاره شده است. از نظر حکمای قدیم توت گرم و تر است. خون سالم می‌سازد و تقویت‌کننده میل جنسی است. همچنین منضج اخلاط است و از این نظر خاصیتی مانند انجیر دارد.
از میان دیگر گونه‌های توت، شاه‌توت نیز در نزد ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است که در ادامه در مورد آن نیز توضیحاتی خواهیم داد.
شاه‌توت
شاه توت یا شاتوت (Black Mulberry) نوعی توت سیاه رنگ، ترش مزه و با اندازه‌ای بزرگتر از توت سفید است. برگ‌های درخت شاه‌توت تیره‌تر از توت سفید است. شاتوت یک میوه بسیار مغذی است و سرشاز از انواع ویتامین‌ها است. شاه توت بومی آسیای جنوب غربی است. بیشتر مردم طعم و مزه شاتوت را به توت سفید ترجیح می‌دهند اما چیدن و خشک‌کردن آن به دلیل آبدار بودن دشوار است و باید به صورت تازه مصرف شود.
شاه توت که در گذشته به آن توت شامی می‌گفتند، از نظر اطبای قدیم یک تصفیه کننده قوی خون بود. حکمای قدیم شاه توت را برای لینت سینه، رفع یبوست و کاهش حرارت بدن توصیه می‌کردند. البته مصرف زیاد آن را توصیه نمی‌کردند چرا که بر خلاف توت سفید مقوی باه نیست و منی را خشک می‌کند.
همانطور که اشاره کردیم، شاه توت بیشتر باید به صورت تازه مصرف شود و قابلیت نگه‌داری به شکل خشک ندارد. از این رو در ادامه هر جا که به خواص توت خشک اشاره می‌کنیم، منظورمان توت سفید خشک شده است.
خواص توت خشک
توت سفید بسته به دمای هوا معمولاً از اواخر اردیبهشت شروع به رسیدن کرده و فصل برداشت آن تا اواخر تیر ماه به پایان می‌رسد. مناسب‌ترین شیوه نگه‌داری توت برای بقیه فصول سال قاعدتاً خشک کردن آن است. توت خشک از قدیم یکی از خشکبارهای پرمصرف نزد ایرانیان بوده است. در قدیم توت هم نقش آجیل را داشته است و هم به نوعی جایگزین غذا بوده است.
در بیشتر مناطق کردستان، توت خشک یکی از مهم‌ترین منابع غذایی برای گذراندن زمستان‌های سرد و سخت بوده است. توت را به همراه مغز گردو آرد کرده و به عنوان یک وعده غذایی یا میان‌وعده مصرف کردهاند. همانگونه که اشاره کردیم، توت خشک علاوه بر اینکه یک غذا بوده، توسط حکمای طب سنتی، در نسخه‌های زیادی هم به کار رفته است. در ادامه به برخی از خواص توت خشک که در منابع طب سنتی آمده و یا تحقیقات جدید آن را ثابت کرده است، اشاره می‌کنیم:
خواص توت خشک برای بیماران دیابتی
توت خشک یکی از بهترین جایگزین‌ها قند مصنوعی است که به بیماران دیابتی و نیز افراد سالم توصیه می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که توت سفید و اجزای آن به بهبود مدیریت قند خون در بدن کمک می‌کند. توت خشک شده مواد قندی متناسبی داشته و این نوع قند هم برای بدن مفید است. البته باید دفت کردن که مصرف بالای توت برای بیماران دیابتی ضرر دارد.
برخی از اجزای توت خشک شبیه داروهای مورد استفاده در دیابت نوع 2 عمل می‌کنند. این مواد تجزیه قند در معده را کنده کرده و به کاهش میزان جذب آن در خون کمک می‌کنند.
ابوعلی سینا هم در کتاب قانون برای درمان بیماری دیابطیس (معادل دیابت در طب سنتی) نوشیدن آب توت را توصیه می‌کند. برای آگاهی بیشتر در مورد گیاهان که در درمان قند خون مفید هستند، مقاله “بهترین داروی گیاهی برای قند خون” را مطالعه کنید.
خواص توت خشک برای مردان
مصرف توت خشک فواید زیادی برای پسران و مردان دارد. توت یک آجیل بسیار مغذی است و باعث تقویت بنیه عمومی بدن می‌شود، از طرف دیگر توت سه فایده مهم برای سلامت جنسی مردان دارد:
افزایش میل جنسی
بهبود اسپرم‌ها
کمک به رفع اختلال نعوظ
در ادامه هر کدام از موارد را به صورت جزئی‌تر بررسی می‌کنیم:
افزایش میل جنسی
مصرف توت خشک باعث افزایش میل جنسی می‌شود. مزاج توت گرم و تر، اشتهاآور و چاق‌کننده است و باعث تقویت قوای بدنی می‌شود.
غالب حکمای طب سنتی از جمله حکیم مؤمن در کتاب تحفةالمؤمنین، عقیلی خراسانی در کتاب مخزن الأدویه و رازی در کتاب منصوری فی طب، به اتفاق توت سفید را مُبَهّی (افزایش دهنده باه یا قوای جنسی) می‌دانند.
اما توت خشک چگونه باعث تقویت میل جنسی می‌شود؟ یکی از خواص توت که حکمایی نظیر بوعلی هم به آن اشاره کردهاند، تولید خون سالم است. توت همچنین باعث بهبود عملکرد کبد می‌شود. از دیدگاه طب سنتی، قوه جنسی ناشی از قوت تن و کارکردن درست اعضای رئیسه بدن است. ابن سینا در بابت تقویت قوای جنسی، غذا را مهمتر از دارو می‌داند (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، صفحه 234)
در واقع توت خشک از طریق افزایش تولید خون و تقویت کبد، باعث بهبود میل و توان جنسی می‌شود.
بهبود کیفیت اسپرم
یکی دیگر از خواص توت خشک، افزایش تعداد و کیفیت اسپرم است. توت خشک حاوی ویتامین C است که یکی از ویتامین‌ها ضروری در موضوع باروری مردان است. در یک مطالعه علمی که نتایج آن در مجله الزویر چاپ است، اثر عصاره توت خشک در بهبود باروری موش‌های نژاد ویستاربررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که عصاره توت خشک اثر معنی‌داری در بهبود کیفیت پارامترهای اسپرماتوژولیک و توان باروری داشته است.
کمک به رفع اختلال نعوظ
در رابطه با تأثیر توت در رفع اختلال نعوظ به صورت مستقیم اشاره‌ای در کتب طب سنتی نشده است. همچنین هیچ پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته است. اما همانگونه که در مقاله “درمان اختلال نعوظ در طب سنتی” اشاره کرده‌ایم، از نظر حکمای قدیم، برای دست‌یابی به نعوظ سفت و پایدار، سه شرط وجود دارد:
قوت تن که ناشی از سلامت اعضای رئیسه بدن است.
قوت روح (یعنی آسایش فکر و نداشتن افکار مشوش و پریشان).
سلامت دستگاه تناسلی.
همانطور که اشاره کردیم، توت خشک باعث بهبود عملکرد کبد (یکی از اعضای رئیسه بدن) و تقویت بنیه عمومی شده و از این طریق میتواند به رفع اختلال نعوظ کمک کند.
خواص توت خشک برای کبد چرب
در کتاب قرابادین کبیر در بابت خواص توت آمده است که “مفتح سدد و مصلح حال جگر” است (قرابایدن کبیر، جلد یک، صفحه 831). بیشتر حکمای طب سنتی درباره توت گفته‌اند که باعث تقوت کبد می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که عصاره توت خشک با افزایش تجزیه چربی و کاهش سرعت تشکیل اسیدهای چرب میتواند تأثیر مثبتی در کاهش احتمال ابتلا به کبد چرب داشته باشد. نتایج این تحقیق در وبسایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا چاپ شده است.
گفتیم که توت مفتح سدد است. مُفَتح در طب سنتی به دارویی گفته می‌شود که گرفتگی‌ها را باز می‌کند. سُده از نظر طب سنتی اصلی‌ترین بیماری کبد است. این گرفتگی‌ها مانع کارکرد کبد شده و عوارضی زیادی از جمله خستگی، کم‌خونی و مشکلات پوستی دارند. توت خشک با بازکردن این گرفتگی‌ها، باعث بهبود عملکرد کبد می‌شود.
سایر فواید توت خشک
مواردی که تا کنون اشاره کردیم، مهم‌ترین خواص توت خشک برای بودند. اما توت فواید دیگری نیز برای بدن دارد. از جلمه:
توت خشک باعث چاقی افراد لاغر می‌شود. به خصوص نان تهیه شده با آرد توت.
مصرف توت خشک باعث بهبود عملکرد طحال می‌شود.
توت خشک در بهبود بیماری سرماخوردگی (در اصطلاح طب سنتی نزله) مفید است.
توت خشک مُنضِج اخلاط است و باعث دفع اخلاط فاسد از بدن می‌شود.
البته این نکته را باید مدنظر داشت که مصرف توت خشک باید مطابق قاعده و اصول باشد. افراد گرم مزاج نباید در خوردن آن افراط کنند. بوعلی سینا تأکید دارد که توت یکی از میوه‌هایی است که در معده به خلط غالب تبدیل می‌شود و زیاده‌روی در خوردن آن مضر است.
بهترین روش خشک کردن توت
توت سفید رسیده کاملاً آبدار و تر است و بعد از افتادن از درخت به تدریج خشک می‌شود. بهترین روش نگه‌داری توت قاعدتاً همان خشک کردن است. روش‌های مختلفی برای خشک کردن توت وجود دارد، از جمله:
خشک کردن با گرمای طبیعی آفتاب
خشک کردن توت با مایکروویو
استفاده از دستگاه میوه خشک کن
یکی از بهترین روش‌های خشک کردن توت، روشی است که به صورت سنتی در منطقه اورامان کردستان استفاه می‌شود. در این مناطق بعد از چیدن توت، آشغال و سنگ‌ریزه‌های آن را جدا می‌کنند و آن را جلوی نور آفتاب پهن می‌کنند. بعد از خشک کردن توت آن را در کیسه ریخته و در جای خشک و خنک نگه‌داری می‌کنند.
خشک کردن توت یک مرحله دیگر هم دارد. در چله‌ی تابستان و در اوج گرمای هوا، توت را دو تا سه روز در مقال نور آفتاب پهن می‌کنند. با این کار توت کاملاً ضد عفونی شده و آفات احتمالی آن از بین می‌رود. سپس به صورت فشرده آن را در گونی و کیسه تمیز می‌ریزند. با این کار توت حداقل تا یک سال بدون افت کیفیت قابل نگه‌داری است.
خشک کردن توت به هر روشی به جز گرمای طبیعی آفتاب، ممکن است باعث تغییر کیفیت این محصول شود. همچنین نباید توت را قبل از خشک کردن بشوییم. خیس شدن توت باعث کاهش کیفیت آن شده و توت را مستعد جذب آفت و حشرات می‌کند.
شما می‌توانید توت خشک را از فروشگاه آنلاین گیادارو تهیه کنید. توت خشک دستچین اورامان از باغ‌های ارگانیک و طبیعی منطقه اورامان کردستان به روش کاملاً بهداشتی خشک و بسته‌بندی شده است.
زالو درمانی یکی از چند روش خونگیری در طب ایرانی است. بر خلاف فصد و حجامت که بیشتر در طب شرقی رواج داشته است، زالو درمانی در غرب نیز سابقه زیادی دارد. فواید زالو درمانی در طب سنتی از بیماریهای پوستی گرفته تا افزایش اندازه آلت تناسلی و درمان نعوظ را شامل می‌شود.
در این مقاله ما ابتدا در مورد زالو و ویژگی‌های آن صحبت می‌کنیم. سپس به صورت خلاصه مطالعات صورت گرفته در مورد خواص زالو را بررسی می‌کنیم. در قسمت دوم مقاله هم اشاره‌ای داریم به نسخه‌های منابع طب سنتی در مورد زالو و فواید آن.
زالو (به انگلیسی Leech) یکی از 650 گونه از خانواده کرم‌های حلقوی (حلقوی‌تباران Annelida) است. بدنی کشیده، کمی پهن و نسبتاً ضخیم دارد و اندازه آن از 4 تا 450 میلی‌متر متغیر است. مشهورترین گونه زالو، زالوی طبی (Hirudo Medicinalis) است که اندازه آن بین 5 تا 12 سانتی‌متر است. زالوها عمری بین 2 تا 8 سال دارند.
زالو بیشتر در آب‌های شیرین و کناره‌های گِلی آنها زندگی می‌کند. این کرم‌ها در اکثر مناطق جهان یافت می‌شوند اما زیستگاه آنها بیشتر اروپا، روسیه و قفقاز است. در ایران بیشتر در مناطق شمالی و مرطوب کشور زندگی می‌کنند. زالوهای آبزی از خون ماهی‌ها، دوزیستان، پرندگان و پستانداران تغذیه می‌کنند و یا حلزون، لارو حشرات و کرم‌ها را می‌خورند. زالوهای زمینی فقط از خون پستانداران تغذیه می کنند. (منبع: دانشنامه بریتانیکا).
زالو دو مکنده در قسمت ابتدایی و انتهای بدن دارد. دهان در قسمت ابتدایی قرار دارد و شامل سه فک با دندان‌های تیز است که یک برش Y شکل در بدن جانداران ایجاد می‌کند و از آن طریق شروع به خون مکیدن می‌کند. در هر فک نزدیک به 100 دندان بسیار ریز وجود دارد. زالو از مکنده قسمت انتهایی بدن، مانند اهرامی برای حرکت استفاده می‌کند.
زالوها از طریق پوست تنفس می‌کنند. بدن آنها از بندهای بسیار کوچک تشکیل شده است و به همین دلیل سطح خارجی آن شیارشیار به نظر می‌رسد. زالو اسکلت ندارد و بدن آن بسیار نرم و انعطاف پذیر است. زالو دو جنسی است و هر زالو هم جنسیت نر دارد و هم ماده و از طریق تخم‌گذاری تولید مثل می‌کند.
تاریخچه‌ی زالو درمانی در طب سنتی
استفاده از زالو در درمان بیماری‌ها که به زالو درمانی مشهور است سابقه چندهزار ساله دارد. اولین سند ثبتی که به وضوح استفاده درمانی از زالو را نشان می‌دهد، یک نقاشی در مصر است که مربوط به 1500 سال قبل از میلاد مسیح است. استفاده از زالو از زمان یونان باستان در اروپا رایج بوده و جالینوس، پزشک مشهور یونانی، آن را در درمان برخی از بیماری‌ها توصیه می‌کرد.
استفاده از زالو در قرون 17 و 18 میلادی در اروپا به اوج خود رسید. زالو درمانی در این سالها به حدی رایج شده بود که مورخان اشاره می‌کنند که سالانه حدود 5 تا 6 میلیون زالو در بیمارستان‌های پاریس مورد استفاده قرار می‌گرفت. بیشتر مردم زالو را به منظور کنترل بیماریهای کبدی و سل استفاده می‌کردند. این نگاره از جووانی بوکاچو، زالو درمانی یک پادشاه در قرن 15 میلادی در ایتالیا را نشان می‌دهد.
در طب چینی هم استفاده از زالو سابقه طولانی دارد. در رساله داروسازی کانگ‌مو که مربوط به 5 قرن پیش است، دستورالعمل استفاده از زالو به خصوص زالوی خشک آمده است. همچنین در کتاب سوشروتا سمهیتا که یکی از بزرگترین کتب طبی در منابع سانسکریت است و سابقه آن به قرن ششم قبل از میلاد می‌رسد، به زالو درمانی اشاره شده است.
در طب ایرانی هم استفاده از زالو رواج داشته است. تمامی حکمای مرجع طب سنتی از جمله بوعلی سینا، حکیم مؤمن تنکابنی، زکریای رازی و حکیم جرجانی در بابت فواید زالو درمانی اشاراتی داشته‌اند.
در کتب طب سنتی گاهاً به جای زالو اصطلاح دیوچه و یا لفظ عربی آن علقه به کار رفته است. حکمای قدیم زالو را سرد و خشک می‌دانستند و معتقد بودند که خون فاسد را می‌مکد.
زالو درمانی یکی از روش‌های خونگیری در طب ایرانی است. در طب سنتی سه روش خونگیری وجود دارد:
حجامت: خونگیری سطحی از بدن است.
فصد: خونگیری عمیق است.
زالو درمانی: خونگیری نیمه‌عمیق از برخی مواضع بدن است.
همانطور که اشاره کردیم زالو درمانی در اروپا در قرون 17 و 18 به اوج خود رسید. در سال‌های پایانی قرن 19 و با کشف دقیق‌تر دلایل بیماریهای عفونی، زالو درمانی به حاشیه رفت و تصور میشد به عنوان یک روش سنتی، تنها به جنبه تاریخی آن توجه شود. اما تحقیقات جدید توانسته است تأثیر زالو در درمان و بهبود برخی عارضه‌ها را به اثبات برساند. از این رو چه در ایران و چه در کشورهای غربی در چند دهه گذشته، دوباره مورد توجه قرار گرفته است. سازمان غذا و داروی آمریکا FDA در ژوئن 2004 اولین مجوز خود را مبنی بر استفاده درمانی از زالو به یک شرکت فرانسوی داد.
در ادامه ابتدا به تحقیقات صورت گرفته در مورد تأثیرات زالو درمانی اشاره می‌کنیم. سپس دیدگاه طب ایرانی در مورد تأثیر زالو در درمان بیماری‌ها را با جزئیات بیشتری بررسی خواهیم کرد.
تحقیقات جدید در مورد زالو درمانی
همانطور که گفتیم، زالو درمانی یا به اصطلاح عامیانه “زالو انداختن” یکی از روش‌های اصلی خونگیری در طب ایرانی است. خونگیری سابقه بسیار زیادی در طب ایرانی دارد و در روایت‌ها هم بر آن تأکید شده است.
زالو انداختن یک تفاوت عمده با فصد و حجامت دارد. در زالو درمانی هدف تنها خونگیری نیست. بلکه این روش بر پایه آنزیم‌های بزاق زالو استوار است. در واقع علاوه بر خونگیری، هدف اصلی این است که آنزیم‌های بزاق زالو وارد بدن شده و از این طریق اثر خود را بگذارند.
در چند دهه گذشته تحقیقات زیادی در مورد اثراث درمانی زالوها صورت گرفته است. این روش در طب جدید به نام هیرودتراپی (hirudotherapy) یا به اختصار MLT (Medicinal leech therapy) شناخته می‌شود. بر اساس مطالعاتی که روی مکانیسم اثر زالوها صورت گرفته است بیش از 100 پروتئین خاص با توده‌های مولکولی متفاوت در ترشحات زالو مشاهده می‌شود، که تعداد محدودی از آنها نقش اصلی را دارند. این مکانیسم اثرها را می‌توان در 6 رده مختلف طبقه بندی کرد:
اثر ضد درد و ضد التهابی
تخریب ماتریکس خارج سلولی
افزایش جریان خون
مهار عملکرد پلاکت
اثر ضد انعقاد
اثرات ضد میکروبی
منبع: مقاله زالو درمانی طبی، یک چشم‌انداز کلی، وبسایت مؤسسه ملی سلامت آمریکا، 2017
این اثرات از طریق بزاق زالو صورت می‌گیرد. آنزیم‌های بسیار زیادی در بزاق زالو وجود دارد که اثرات درمانی برخی از آنها هنوز ناشناخته است و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد. مهم‌ترین آنزیم‌های موجود در بزاق زالو به شرح زیر است:
نام آنزیم
مکانیسم اثر و کارکرد
هیرودین (Hirudin)
هیرودین مهم‌ترین ماده ضد انعقاد بزاق زالو است. پروتئینی متشکل از 65 اسیدآمینه که خاصیت ضد انعقادی قوی‌تری از هیپارین دارد. این آنزیم برای بیماران قلبی و عروقی مفید بوده و احتمال سکته قلبی را به خصوص در افراد دارای غلظت خون کاهش می‌دهد.
بدلین (bdellin) هیروستاسین (hirustasin)
این آنزیم‌ها اثرات ضد تورم و ضد درد دارند و در درمان بیماری‌هایی مرتبط با درد مفاصل مانند آرتریت مؤثر هستند.
دستابیلاز (Destabilase)
این آنزیم یک فاکتور ضد تجمع پلاکتی بسیار قدرتمند است. قادر است لخته‌های خونی جمع شده در رگ‌ها را حل کرد و خطر سکته‌های قلبی را کاهش می‌دهد.
طبیعتاً بررسی تمامی تحقیقاتی که در مورد اثرات زالو درمانی صورت گرفته است در یک مقاله میسر نیست. زالو درمانی علاوه بر تأثیرات اثبات شده‌ای که در زمینه کاهش غلظت خون و خطر سکته‌های قلبی و مغزی دارد، برای بهبود کیفیت پوست، کنترل واریس و واریکوسل و کاهش درد مفاصل و سردرد نیز مفید است. در ادامه دیدگاه اطبای قدیم و کتب مرجع طب سنتی را در مورد زالو درمانی بررسی می‌کنیم.
خواص زالو درمانی در طب سنتی
زالو درمانی در طب سنتی، سابقه طولانی دارد. حکمای طب سنتی روی فواید زالو تأکید زیادی داشته‌اند. زالو از نظر اطبای قدیم دو دسته خاصیت اصلی داشته است:
خواصی که از راه مکیدن خون حاصل می‌شود: از نظر حکمای قدیم زالو خون‌های فاسد را مکیده و از این طریق باعث رفع برخی بیماری‌ها می‌شود.
خواصی که خود زالو دارد: خود زالو به شکل خشک و یا روغن آن نیز حاوی خواص زیادی است. زالو را در طب سنتی به چند روش زیر به کار برده‌اند:
طلا: منظور از طلای یک ماده در طب سنتی مالیدن عصاره مایع آن بر یک عضو است.
قطور: چکاندن داروی مایع در گوش و سایر اعضا.
ضماد: آنچه که به شکل خمیر است و بر روی زخم می‌گذارند.
حال به صورت جزئی‌تر فواید زالو درمانی در طب سنتی را بررسی می‌کنیم.
فواید زالو درمانی در رفع بیماریهای پوستی
حکمای طب سنتی ریشه بسیاری از بیماریهای پوستی را به وجود اخلاط و خون فاسد در بدن ربط می‌دادند. روایت است که می‌گفتند احوال کبد را از روی پوست باید تشخیص داد. کار اصلی کبد تولید خون صالح و سالم است. یعنی هر چه خروجی کبد بهتر باشد، کیفیت پوست نیز بهتر است.
حکمای قدیم معتقد بودند که زالو خون فاسد را می‌مکد و از آنجایی که ریشه بیماری پوستی را در وجود خون فاسد می‌دانستند، برای بسیاری از عارضه‌های پوستی از جمله سعفه، قوبا، زخم‌های مزمن و لکه‌ها انداختن زالو را توصیه می‌کردند.
بیماری سعفه یکی از بیماریهای پوستی است که با خشکی و خارش و سرخ شدن پوست همراه است. بر اساس علائمی که برای بیماری سعفه در متون طب سنتی آمده است می‌توان این بیماره را مشابه درماتیت آتوپیک دانست که یک بیماری مزمن پوستی است که با خشکی، خارش و التهاب پوست مشخص می‌شود. زکریاری رازی زالو انداختن را در درمان بیماری سعفه توصیه می‌کند (منصوری فی طب، صفحه 294).
علاوه بر خونگیری، زالو به شکل‌های دیگر هم برای درمان بیماریهای پوستی توصیه شده است. حکیم مؤمن در درمان لکه‌های پوستی طلای زالو را تجویز می‌کند (تحفةالمؤمنین، حکیم مؤمن تنکابنی، صحفه 606). یعنی زالوی خشک شده را در روغن زیتون پخته و بعد از صاف کردن آن، مایع به دست آمده به لکه‌های پوستی مالیده می‌شود.
یکی دیگر از فواید زالو برای پوست، جوان‌سازی و روشن‌کنندگی آن است. بزاق زالو حاوی آنزیم‌هایی است که باعث گشاد شدن رگ‌ها و بهبود جریان خون می‌شود. و از این طریق باعث بهتر شدن خون‌رسانی به پوست می‌شود.
از دیگر خواص زالو برای پوست، رفع جوش‌های عفونی و سرسیاه است. همانطور که اشاره کردیم طبیبان قدیم این عارضه‌ها را ناشی از خون فاسد می‌دانستند. هر نوع جوش، دمل و عارضه‌ی چرکین از نظر آنها ناشی از خون فاسد بود و در بیشتر کتب طب سنتی، به منظور رفع این عارضه‌ها زالو انداختن توصیه شده است.
تأثیر زالو در بزرگ کردن آلت تناسلی
در چند سال گذشته استفاده از درمان‌های سنتی به منظور افرایش حجم آلت تناسلی رایج شده است. اگرچه بیشتر کرم خراطین به عنوان حجم دهنده شناخته می‌شود، اما مهم است بدانیم بسیاری از حکمای قدیم، زالو و مشتقات آن را به منظور افزایش حجم آلت تناسلی و بهبود نعوظ توصیه کردهاند.
کرم خراطین و زالو هر دو از خانواده کرم‌های حلقوی (Annelida) هستند. همانطور که در مقاله درمان اختلال نعوظ در طب سنتی به صورت مفصل توضیح داده‌ایم، نعوظ حاصل فرآیند پمپاژ خون به آلت تناسلی است. در واقع هرچه رگ‌های آلت ظرفیت بیشتری برای ورود خون و نگه‌داشتن آن داشته باشند، نعوظ سفت‌تر و پایدارتر است.
آنزیم‌های بزاق زالو باعث گشاد شدن رگ‌ها و افزایش جریان خون می‌شوند. باز شدن رگ‌های آلت تناسلی باعث می‌شود که هنگام تحریک جنسی خون بیشتری وارد آلت شود و از این رو هم اندازه آلت در حالت نعوظ بزرگتر شده و هم نعوظ سفت‌تر و پایدارتر می‌شود.
حکمای طب سنتی استفاده از زالو به منظور افزایش حجم آلت تناسلی و بهبود نعوظ را به چند روش توصیه کردهاند:
استفاده از روغن زالو که در پایه زیتون تولید شده باشد.
ضماد زالوی سوخته شده در روغن زیتون بر روی آلت.
استفاده از ترکیب روغن زیتون و خراطین در پایه کنجد.
(دایرة المعارف طب سنتی، علم الأدویه (مفردات)، سید محمدعلی سیدنظری، 1397، صفحه 1031)
بوعلی سینا هم استفاده از زالو را معظم و بزرگ‌کننده آلت می‌داند. نسخه ابن سینا به این صورت است که زالو را خشک کرده و پودر آن بر روی آلت بمالید. و یا یک نارگیل را باز کرده و زالو را در آب آن بیاندازید تا بعد از یک هفته خشک شود. سپس زالوی خشک شده بر روی آلت مالیده شود (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، صفحه 261).
سایر فواید زالو درمانی
تا کنون به دو خاصیت زالو که در کتب طب سنتی آمده است اشاره کردیم. علاوه بر رفع بیماریهای پوستی و بزرگ کردن آلت تناسلی، خواص دیگری برای زالو ذکر شده است.
در کتاب مخزن‌الأدویه برای رفع سوزش ادرار و سوزش مثانه، قطور زالوی کوبیده شده در روغن بنفشه توصیه شده است، یعنی چند قطره از مایع صاف شده در سوراخ آلت تناسلی چکانده شود (مخزن الأدویه، محمدحسین عقیلی علوی‌شیرازی، صفحه 616). همچنین حکیم مؤمن زالو را در درمان بواسیر مؤثر می‌داند. در کتاب تحفةالمؤمنین آمده است که ضماد زالوی کوبیده شده به همراه صبر زرد، دانه بواسیر را خشک می‌کند.
یکی دیگر از خواص زالو درمان هیدروسل یا آب آوردن بیضه است. این بیماری که در گذشته قيلة‌الماءگفته میشد ناشی از تجمع مایع در کیسه بیضه بوده و شایعترین عامل تورم بیضه است. در کتاب مخزن‌الأدویه آمده است که برای درمان این بیماری، پانزده عدد زالوی بزرگ را به همراه بیست مثقال خراطین مخلوط کرده و در روغن کنجد تازه جوشانده و صاف کنید. سپس چند روز متوالی مایع به دست آمده را به صورت گرم به به بیضه بمالید.
روش انجام زالو درمانی
هر نوع خونگیری و به خصوص روش‌هایی مانند حجامت، زالو انداختن و فصد، مستلزم رعایت جدید نکات بهداشتی است. این حساسیت در مورد زالو بیشتر است چرا که هر نوع آلودگی زالو به راحتی به بدن منتقل می‌شود. موضعی که قرار است زالو روی آن قرار گیرد، باید کاملاً تمیز باشد. زالوها باید شسته شده و از محل بهداشتی و مطمئن تهیه شده باشند. بعد از قرارداد زالو بر روی پوست، زالو شروع به گاز گرفتن موضع و مکیدن خون می‌کند. زالو بعد از سیر شدن به طور معمول خود به خود از موضع جدا شده و نباید خود اقدام به جدا کردن زالو کنیم.
مرحله آماده‌سازی
انتخاب زالو از مراکز معتبر و بهداشتی شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون استریل کردن موضع
انجام زالو درمانی
زالو را با پنس بر روی موضع قرار داده و صبر می‌کنیم تا گاز بگیرد. سیر شدن زالو بین 15 تا 40 دقیقه ممکن است طول بکشد. بعد از آن خود به خود زالو جدا می‌شود. بهتر است زالو را بعد از جدا شدن در یک ظرف پر از نمک قر اردهیم.
مراقبت‌های بعدی
اجازه دهیم کمی موضع خونریزی کند موضع را با پد استریل تمیز کنیم موضع را پانسمان کرده و در صورت لزوم بر روی آن عسل و زردچوبه بگذاریم از خاراندان و دست زدن به زخم خودداری کنیم پانسمان را بعد از 24 ساعت باز کنیم در صورت لزوم بر روز زخم پماد بتامتازون بمالیم تا حداقل 48 ساعت از شست‌وشوی موضع خودداری کنیم
توصیه می‌شود حتماً زالو درمانی را در مراکز معتبر و دارای مجوز انجام دهیم که نکات بهداشتی هم در تأمین زالو و هم در فرآیند انداختن آن رعایت شود.
جمع‌بندی
همانطور که اشاره کردیم، زالو درمانی روشی است که سابقه چند هزار ساله داشته و از چند دهه گذشته دوباره در مراکز معتبر درمانی دنیا مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات زیادی در مورد تأثیر زالو در درمان بیماری‌هایی نظیر عارضه‌های قلبی و عروقی، پوستی، میگرن، واریکسول، درد مفاصل و … صورت گرفته است. انعکاس این مطالعات و همچنین اشاراتی که در منابع طب سنتی به زالو رفته است در یک مقاله میسر نیست.
انشاالله در مقالات بعدی به صورت تخصصی‌تر به مسئله زالو درمانی خواهیم پرداخت. شما هم اگر تجربه‌ای در زمینه زالو درمانی دارید سپاسگزار خواهیم بود تا آن را در قسمت نظرات درج کنید.
حکما در بابت سنجد گفته‌اند که پوستش نافع پوست، گوشتش مفید برای بدن و هسته‌اش نافع استخوان است. درباره خواص و فواید سنجد زیاد گفته‌اند و نوشته‌اند. در این مقاله می‌خواهیم در مورد خواص سنجد برای مردان به صورت جزئی‌تر صحبت کنیم.
سنجد یک میوه غنی و سرشار از انواع ویتامین‌ها و املاح است. علاوه بر میوه سنجد، برگ و شکوفه سنجد نیز خواص درمانی دارد. در نسخ طب سنتی اشارات زیادی به سنجد شده است. در این مقاله ابتدا درخت سنجد، اجزای مورد استفاده آن و نیز ویژگی‌های سنجد از دیدگاه طب سنتی را بررسی می‌کنیم. سپس در مورد سه خاصیت سنجد برای مردان در بابت تقویت عمومی بدن و تقویت جنسی از جمله رفع اختلال نعوظ صحبت می‌کنیم.
سنجد گونه‌ای از سرده سنجد و بومی آسیای مرکزی و غربی است. در ایران بیشتر در استان‌های مرکزی و نوار غربی کشور می‌روید. درخت سنجد خاردار است و ارتفاع آن به چهارمتر می‌رسد. میوه سنجد بیضی‌گون و کمی از زیتون بزرگتر است. به خاطر شباهت میوه سنجد به زیتون، در کشورهای غربی به زیتون روسی (Russian olive) مشهور است.
نام فارسی: سنجد
نام عربی: غُبیراء
نام انگلیسی: Russian olive
نام علمی: Elaeagnus angustifolia
رنگ میوه سنجد نارنجی مایل به آجری، پوستش نازک و گوشتی نرم دارد. طعم میوه رسیده آن گس و شیرین است. سنجد درخت مقاومی است و شرایط متفاوتی از جمله خشکی، شوری خاک، سرما و گرمای تا حدی شدید را تحمل می‌کند. در ایران هم مشاهده می‌کنیم که این درخت در اقلیم‌های نسبتاً سرد مانند کردستان تا اقلیم گرم کرمان یافت می‌شود.
نهال سنجد بعد از حدود 5 تا 6 سال ثمر می‌دهد. درخت سنجد با توجه به میزان گرمای هوا از اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد شکوفه می‌دهد. شکوفه سنجد زرد و معطر است. فصل برداشت سنجد از اواخر شهریور شروع می‌شود. برای برداشت سنجد معمولاً درخت آن را با چوب تکان داده و سنجد را از روی زمین جمع می‌کنند.
سنجد تلخ
چیزی که ما بیشتر به نام سنجد می‌شناسیم، سنجد شیرین است. گونه‌ای از سنجد به نام سنجد تلخ وجود دارد که بیشتر به شکل وحشی رشد می‌کند. ارتفاع آن کمتر از سنجد شیرین و درختچه مانند است. خارهای درشتی دارد و میوه آن زرد رنگ است.
سنجد تلخ که به آن خولان نیز می‌گویند طعمی ترش مایل به تلخ دارد. این درختچه در ایران، پاکستان و هند یافت می‌شود. رویشگاه سنجد تلخ در ایران بیشتر استان‌های شمالی و آذربایجان شرقی است.
اجزای مورد استفاده درخت سنجد
سنجد از جمله درختانی است که بیشتر اجزای آن قابل استفاده بوده و خاصیت دارویی دارند. اجزایی از درخت سنجد که قابل استفاده هستند عبارتند از:
میوه سنجد
گل (شکوفه) سنجد
برگ
روغن برگ
عرق گل
طبیعتاً بیشترین خواص را میوه رسیده سنجد دارد. اما از سایر اجزای آن به خصوص شکوفه سنجد نیز در درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود. خواص سنجد برای مردان منحصر به میوه سنجد نیست. به طور مثال برگ سنجد برای تقویت مفاصل و استخوان‌بندی مردان مفید است. حال به صورت جزئی‌تر اجزای قابل استفاده سنجد را بررسی می‌کنیم.
میوه سنجد
آنالیز ترکیبات فیزیکوشیمیایی سنجد نشان می‌دهد که این میوه حاوی مقادیر قابل توجهی فلاونوئید،گلوکز، فروکتوز و اسید کافئیک است. همچنین سنجد حاوی املاحی مانند پتاسیم، آهن، منزیم و اسیدهای چرب است (برای جزئیات بیشتر می‌توانید مقاله آنالیز ترکیبات فیزیکوشیمیایی به منظور کاربرد در صنایع غذایی را بخوانید).
هر 100 گرم میوه سنجد
پتاسیم
فسفر
سدیم
850.4 میلی‌گرم
173.1 میلی‌گرم
3.5 میلی گرم
در مجموع می‌توان گفت میوه سنجد ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و حاوی انواع ویتامین‌ها و املاح است.
از دیدگاه طب سنتی سنجد در درجه اول سرد و درجه دوم خشک قرار داد. از نظر حکمای قدیم، سنجد:
مفرح: دوایی که به دلیل داشتن لطافت، مزاج را تعدیل، حزن را زایل و باعث تقویت قلب و مغز می‌شود
حابس الدَّم: دوایی که به دلیل شدت قبض باعث بند آمدن خونریزی می‌شود و
قابض: دوایی که به دلیل خشکی عضو و عروق را می‌چالاند
است. به دلیل خاصیت قابض بودن باعث جمع شدن و تقویت اسفینکتر ادراری شده و به درمان بی‌اختیاری ادرار کمک می‌کند. همچنین در درمان اسهال و بندآوردن خون نیز مفید است.
یکی از دلایل سردرد از دیدگاه طب سنتی، صعود بخارهای اضافی و مضر معده به طرف بالا و قسمت سر است. سنجد مانع این کار شده و از این رو در درمان سردرد تجویز شده است.
از نظر حکیم مؤمن تنکابنی، بهترین نوع سنجد، سنجد بزرگ و شیرین است. حکیم مومن سنجد را تعدیل کننده مزاج اطفال می‌داند و معتقد است که مقوی معده و قاطع صفرا است. (تحفة المؤمنین، محمدمؤمن حسینی تنکابنی، صفحه 624)
ابوعلی سینا هم در کتاب قانون سنجد را بندآورنده خون، علاج سرفه گرم و مانع استفراغ می‌داند (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 2، صفحه 354).
شکوفه سنجد
بر خلاف میوه سنجد، شکوفه سنجد گرم و خشک است. شکوفه سنجد بسیار زیبا و معطر است و به همین دلیل در صنایع آرایشی و عطرسازی به کار می‌رود. گل سنجد مفرح و تقویت‌کننده مغز است. از نظر حیکم مؤمن گل سنجد مفتح سدد است و گرفتگی‌های بدن را باز می‌کند. روغن آن در پایه روغن زیتون به رفع درد مفاصل و رشد مو کمک می‌کند.
گل سنجد مبهی بسیار قوی برای زنان است. اما جالب است بدانیم که رایحه شکوفه سنجد در مردان برعکس عمل می‌کند و باعث کاهش میل جنسی و قدرت باروری آنان می‌شود.
برگ سنجد
یرگ سنجد به نسبت میوه و شکوفه سنجد استفاده دارویی کم‌تری دارد. در برخی از منابع طب سنتی به خاصیت آنتی‌بیوتیکی آن اشاره شده است. در کتاب مخزن الادویه آمده است که ضماد برگ تازه یا خشک شده سنجد بر روی زخم، چرک آن را بیرون کشیده و باعث بهبودی و التیام زخم می‌شود (مخزن الادویه، سیدمحمدحسین عقیلی خراسانی، صفحه 634).
همچنین این برگ حاوی برخی ویتامین‌ها از جمله ویتامین ث و کا است و برای تقویت عمومی بدن و بندآورن خون مفید است.
خواص سنجد برای مردان
تا اینجا به برخی از خواص سنجد اشاره کردیم. هر چند خواص سنجد محدود به موارد فوق نیست و در کتب مرجع طب سنتی در نسخه‌های زیادی به سنجد اشاره شده است. در ادامه برخی از خواص سنجد برای مردان را به صورت جزئی‌تر بررسی می‌کنیم.
تقویت استخوان‌بندی
مردان به دلیل نوع فیزیک بدنی و فعالیت‌هایی که باید انجام دهند نیاز به استخوان‌بندی و اسکلت قوی دارند. یکی از مسائلی که باید در رشد پسران در سنین کودکی و نوجوانی به آن توجه شود، تقویت استخوان‌بندی است. سنجد و به خصوص هسته آن یک منبع غنی کلیسم و فسفر است.
مصرف سنجد به همراه شیر داغ به صورت ناشتا یکی از بهترین روش‌های جذب کلیسم به منظور تقویت استخوان‌بندی و پیشگیری از پوکی استخوان است.
درمان روماتسم مفصلی
آرتریت روماتوئید (rheumatoid arthritis) یا روماتیسم مفصلی شایعترین بیماری التهابی مفاصل بوده و جزء بیماریهای خودایمنی مزمن محسوب می‌شود. روماتیسم مفصلی نشانه‌های زیر را دارد:
تورم و درد در مفاصل
سفتی و خشکی صبحگاهی مفاصل
ضعف عضلات
احساس سوزش
کاهش دامنه حرکت مفاصل
سردرد و کاهش اشتها
در طب سنتی، میوه و برگ درخت سنجد برای کاهش درد مفاصل توصیه شده است. نتایج یک پژوهش بر روی 96 بیمار در مرکز روماتیسم ایران نشان می‌دهد که مصرف سنجد به مدت 30 روز اثر معنی‌داری در کاهش درد و التهاب بیماران داشته است.
تأثیر سنجد در تقویت قوای جنسی و رفع زود انزالی
همانطور که اشاره کردیم شکوفه سنجد باعث تقویت قوای جنسی زنان است اما تأثیر آن در مردان ممکن است معکوس باشد و حتی باعث کاهش میل جنسی و قدرت باروری مردان شود. در بابت تأثیر سنجد در تقویت قوای جنسی، در کتب مرجع طب سنتی، اشاره مستقیمی نرفته است. اما سنجد از دو طریق به صورت غیر مستقیم میتواند منجر به بهبود عملکرد جنسی شود:
تقویت قوای قلبی و روحی: همانطور که در مقاله درمان اختلال نعوظ به صورت مفصل توضیح داده‌ایم از نظر اطبای قدیم شرط داشتن توان جنسی، قوت تن و قوت روح است. حکیم مؤمن در کتاب تحفه و عقیلی خراسانی در کتاب مخزن الادویه، سنجد را مفرح، مقوی قلب و مغز می‌دانند. افزایش قوت تن و قوت روح منجر به بهبود عملکرد جنسی می‌شود.
تقویت عمومی بدن: سنجد به دلیل دارا بودن انواع ویتامین‌ها و املاح به تقویت عمومی بدن کمک می‌کند. تقویت عمومی بدن و قوای رئیسه، باعث افزایش میل و توان جنسی (قدرت نعوظ و انزال به موقع) می‌شود.
آنچه در این مقاله اشاره کردیم خلاصه‌ای درباره سنجد، خواص آن برای مردان و همچنین اشاراتی است که در کتب مرجع طب سنتی رفته است. قطعاً بررسی خواص این میوه مفید نیازمند مطالب و مقالات بیشتری است که انشاالله به مرور بر روی سایت گذاشته خواهد شد.
