آرشیو نویسنده: admin

در طب جدید درمان سنگ کیسه صفرا بیشتر منجر به برداشتن کامل آن می‌شود. از دیدگاه طب سنتی وجود کیسه صفرا برای بدن ضروری است. از این رو داروی گیاهی سنگ صفرا مبتنی بر راه‌حل‌هایی است که باعث دفع سنگ صفرا شود.

در این مقاله ما تلاش می‌کنیم ضمن تشریح آناتومی کیسه صفرا و دلایل تشکیل سنگ‌های صفراوی، دیدگاه حکمای قدیم از جمله ابن سینا، حکیم مومن، اسماعیل جرجانی و… را در مورد روش‌های درمان سنگ صفرا بیان کنیم.

فهرست:

• کیسه صفرا، آناتومی و نقش آن در بدن
• آناتومی کیسه صفرا
• صفرا چه نقشی در هضم غذا دارد؟
• چرا سنگ صفرا ایجاد می‌شود؟
• درمان سنگ کیسه صفرا
• روش‌های مبتنی بر جراحی
• درمان غیر جراحی سنگ صفرا
• داروی گیاهی سنگ صفرا از دیدگاه حکمای طب سنتی
• زَهره یا کیسه زَهره از نظر اطبای قدیم
• داروی گیاهی سنگ صفرا در کتب قدیم
• 4 داروی گیاهی سنگ صفرا

کیسه صفرا، آناتومی و نقش آن در بدن

هر چند گفته می‌شود که انسان بدون کیسه صفرا هم می‌تواند به حیات خود ادامه دهد، اما این بدان معنی نیست که این اندام هیچ نقشی در بدن ندارد. صفرا جزء مهمی از داستگاه گوارش محسوب می‌شود و نبود آن می‌تواند فرآیند هشم غذا و کارکرده روده را با مشکل مواجه کند. در ادامه ابتدا آناتومی صفرا و نقش مایع صفرا در هضم غذا را بررسی کرده و سپس به دلایل تشکیل سنگ صفرا اشاره می‌کنیم.

آناتومی کیسه صفرا

کیسه صفرا یک اندام گلابی شکل است که در یک چهارم بالایی شکم و در سمت راست در زیر کبد قرار داد. وظیفه کیسه صفرا ذخیره مایع صفراوی تولید شده توسط کبد است.

کیسه صفرا در سمت راست بالای شکم و در زیر کبد قرار داد. کیسه صفرا گلابی شکل است و در درون آن مایع صفرا یا زردک ذخیره می‌شود. پوشش خارجی کیسه صفرا از غشایی صاف به نام بافت سروزی تشکیل شده است. همچنین کیسه صفرا یک بافت ماهیچه‌ای دارد. با انقباض این بافت کیسه صفرا فشرده شده و مایع صفراوی به سمت ابتدای روده باریک حرکت می‌کند.

اگر بخواهیم دقیق‌تر توضیح دهیم، کیسه صفرا بخشی از سیستم صفراوی بدن است. این سیستم از کبد شروع می‌شود. صفرای تولید شده در سلول‌های کبد توسط مجاری صفراوی جمع شده و در درون کیسه صفرا ذخیره می‌شود. در هنگام عبور غذا از دوازدهه، کیسه صفرا فشرده شده و مایع صفرا از طریق مجاری کیستیک بعد از عبور از لوزالمعده ( و ترکیب با شیرابه پانکراس) به روده کوچک می‌ریزد.

صفرا چه نقشی در هضم غذا دارد؟

صفرا یا زردک مایع سبز مایل به زرد قلیایی است که توسط هپاتوسیت‌ها (سلول‌های اصلی بافت کبد) تولید می‌شود. صفرا از مواد زیر تشکیل شده است:

• آب
• نمک‌های صفراوی
• فسفولیپید
• کلسترول
• پروتئین‌ها

مهم‌ترین نقش صفرا در بدن کمک به هضم و جذب چربی‌ها در روده کوچک است. نمک‌های صفراوی نقش اصلی در امولوسیون چربی و گوارش آن در روده کوچک دارند. در واقع چربی را به قطعات کوچک‌تر و قابل هضم تبدیل می‌کنند.

صفرا علاوه بر نقشی که در هضم چربی و جذب مواد مغذی دارد، به دفع مواد زائد مانند بیلی روبین از بدن نیز کمک می کند. بیلی روبین یک محصول جانبی است که در طی تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. صفرا به عنوان یک حامل عمل می‌کند و بیلی روبین را از کبد به روده منتقل می‌کند تا از طریق مدفوع دفع شود.

چرا سنگ صفرا ایجاد می‌شود؟

پزشکان دلایل مختلفی را برای شکل‌گیری سنگ‌های صفراوی عنوان می‌کنند. رایج‌ترین دلایل تشکیل صنگ صفرا عبارتند از:

• میزان بالای کلسترول در مایع صفرا به عللی مانند سیروز کبدی یا اختلالات خونی.
• میزان بالای بیلی روبین در خون در نتیجه سرطان کبد و یا اختلالات خود ایمنی کبد و دلایل ژنتیکی.
• پایین بودن سطح نمک‌ها صفراوی در مایع صفرا.
• عدم تخلیه کامل کیسه صفرا.

حدود 80 درصد از سنگ‌های کیسه صفرا از کلسترول تشکیل شده‌اند. 20 درصد از سنگ‌ها هم از بیلی‌روبین ساخته می‌شوند که به آنها سنگ‌های رنگدانه‌ای می‌گویند. اندازه سنگ‌ها صفراوی بسیار متفاوت است و امکان شکل‌گیری سنگ‌های بسیار ریز و یا بسیار بزرگ وجود دارد. اما در اغلب موارد سنگ‌ها اندازه‌ای بین 5 تا 10 میلی‌متر دارند.

همانگونه که در شکل بالا هم اشاره شده است، سنگ‌های صفراوی اندازه‌های مختلفی دارند. در بیشتر مواقع سنگ‌های کوچک مشکل سازمی‌شوند. چرا که این سنگ‌ها حرکت کرده و در مجاری صفراوی گیر می‌کنند.

سنگ صفرا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. اما در مواردی هم علائم زیر را دارند:

• درد ناگهانی در قسمت راست و بالای شکم
• درد میان شانه‌ها
• حالت تهوع و استفراغ
• سوء هاضمه
• زردی پوست یا چشم

معمولاً دردهای سنگ صفرا طولانی مدت هستند، و یک ساعت تا 5 ساعت ممکن است ادامه داشته باشند. در این حالت باید به پزشک مراجع کرد. تشخیص قطعی سنگ کیسه صفرا با انجام تصویربرداری صورت می‌گیرد.

درمان سنگ کیسه صفرا

بیشتر افرادی که دچار سنگ کیسه صفرا هستند ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. البته اطلاع فرد از وجود سنگ در کیسه صفرا به این معنی نیست که حتما باید برای درمان آن اقدام کند. ممکن مریض مدت‌ها بتواند با وجود این سنگ به زندگی معمولی ادامه دهد.

اما همیشه وضع به این خوبی نیست. به خصوص زمانی که سنگ‌ها کوچک و امکان حرکت داشته باشند. در این حالت ممکن است باعث مسدودی مجاری صفروای و مشکلات بعدی گردند. سنگ‌های صفراوی در بلندمدت می‌توانند عوارض و خطرات زیر را داشته باشند:

• عفونت کیسه صفرا ناشی از مسدود شدن دهانه صفرا (و خارج نشدن مایع صفرا) که به آن کولسیستیت حاد می‌گویند.
• عفونت خونی
• التهاب پانکراس
• سرطان کیسه صفرا

به این دلیل پزشکان معمولاً ریسک نکرده و بسته به سن و شرایط بیمار و اندازه سنگ‌ها، ممکن است یکی از روش‌های درمان زیر را توصیه کنند:

روش‌های مبتنی بر جراحی

جراحی لاپاراسکوپیک:

در این روش، چند برش بسیار کوچک در حدود یک تا یک‌ونیم‌ سانت روی شکم بیماری ایجاد می‌شود. به وسیله‌ی این برش‌ها دستگاهی وارد شکم شده و کیسه صفرا برداشته می‌شود. این روش جای زخم و بخیه کوچکی داشته و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد.

جراحی باز:

در این روش شکم از طریق جراحی باز شده و دسترسی به کیسه صفرا ایجاد می‌شود. در این روش نیز کیسه صفرا برداشته می‌شود. تفاوت این روش با روش لاپاراسکوپیک، در میزان برش بدن و دوره نقاهت آن است.

روش آندوسکوپیک:

این روش که به نام ERCP شناخته می‌شود، برای برداشتن سنگ‌هایی است که از کیسه صفرا حرکت کرده و در مجاری صفراوی گیر کرده‌اند. این روش از طریق دهان و با استفاده از اسکوپ انجام می‌شود. در این روش کیسه صفرا برداشته نمی‌شود و تنها سنگ‌هایی که در مجاری گیر کرده‌اند حرکت داده می‌شوند.

درمان غیر جراحی سنگ صفرا

همانگونه که اشاره شد، درمان‌های مبتنی بر جراحی، منجر به برداشتن کیسه صفرا می‌شود. هر چند ادامه زندگی بدون کیسه صفرا مقدور است اما برداشتن کیسه صفرا بدون عارضه نیست. مشکلاتی مانند مشکلات گوارشی، تغییر در عادات دفع، تحریک روده و مسائلی مانند اضطراب از جمه عوارض احتمالی برداشتن کیسه صفرا هستند. از این رو بیشتر مردم درمان‌های غیر جراحی را در وهله اول ترجیح می‌دهند.

استفاده از دارو:

شکستن سنگ‌های بزرگ و دفع آنها به حالت طبیعی از راه روده، یکی از روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا است. البته این روش در مواردی جواب می‌دهد که بیماری حالت حاد نداشته و سنگ‌ها هم خیلی بزرگ باشند.

داروی اورسودیول یکی از قرص‌های رایج در بازار  است. این قرص از یک اسید صفراوی طبیعی به همین نام ساخته می‌شود. این قرص علاوه دفع سنگ صفرا، به منظور پیشگیری از تشکیل سنگ صفرا به خصوص در افراد چاق هم تجویز می‌شود. البته این قرص در کوتاه مدت جواب نمی‌دهد و عوارضی مانند سرگیجه، ناراحتی معده و ریزش مو را هم ممکن است داشته باشد.

سنگ شکنی با امواج:

شکستن سنگ‌های داخل بدن با امواج را احتمالاً بیشتر در مورد سنگ کلیه شنیده باشیم. این روش در مواردی برای سنگ کیسه صفرا هم به کار می‌رود. نام این روش “سنگ شکنی برون اندامی” (به انگلیسی Extracorporeal shock wave lithotripsy که به اختصار ESWL گفته می‌شود) است. روش ESWL در حالت‌هایی که سنگ منفرد و کمتر از دو سانتی‌متر قطر داشته باشد جواب می‌دهد. در مجموع کمتر از  15 درصد بیماران مبتلا به سنگ صفرا می‌توانند از این روش استفاده کنند.

تزریق MTBE:

متیل بوتیل اتر یا  MTBE به منظور حل کردن سنگ‌های صفراوی به کیسه صفرا تزریق می‌شود. این حلال می‌تواند به سرعت سنگ‌های صفراوی را حل کند اما ممکن است عوارض خطرناکی برای بدن داشته باشد و از این رو زیاد توصیه نمی‌شود. چرا که این ماده تا حدی سمی بوده و مصرف آن ممکن است با درد و سوزش شدید همراه باشد

داروی گیاهی سنگ صفرا از دیدگاه حکمای طب سنتی

دیدگاه طب سنتی در مورد برداشتن کیسه صفرا، متفاوت از پزشکی مدرن است. چرا که وجود کیسه صفرا را برای بدن ضروری می‌داند و معتقد است که برداشتن آن تعادل مزاج بدن را به هم می‌زند. البته این را هم باید اضافه کنیم که در گذشته عملاً امکان جراحی و برداشتن کیسه صفرا وجود نداشته است.

از این رو روش‌های درمانی بر جلوگیری از تشکیل سنگ و دفع آن مبتنی است. در ادامه ابتدا در مورد کارکرد کیسه صفرا از نظر حکمای قدیم صحبت می‌کنیم. سپس اشاره‌ای داریم به ترکیباتی که به عنوان داروی گیاهی سنگ صفرا تجویز شده‌اند.

 زَهره یا کیسه زَهره از نظر اطبای قدیم

ابوعلی سینا در توصیف کیسه زهره این چنین می‌گوید:

و بدان که کیسه زهره، کیسه مانندی است یک لایه و پی‌آلود که از کبد آویزان است و به سوی معده متمایل است و دهانه رو به کبد دارد. گداری در این دهانه است که خلط کم‌مایه لازمه خود و زرداب را از راه آن گدار دریافت می‌کند، همین گدار با خود کبد و رگ‌هایی که در کبدند و در آن‌ها خون آماده می‌شود، پیوستگی دارد (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 4، صفحه 317)

ابوعلی سینا، در ادامه حکمت وجود کیسه صفرا را موارد زیر می‌داند:

• زایده‌ی کف‌هایی را که در کبد پدید می‌آید پاکسازی می‌کند
• اگر کبد را به دیزی تشبیه کنیم، کیسه زهره همانند افروزنه و همیه‌ی زیر دیزی است و آن را گرم
• می‌کند.
• به خون لطافت می‌دهد.
• مدفوع را تحریک می‌کند که بیرون رود.
• تمیز کردن و پاکیزه نگه‌داشتن روده‌ها، کار اوست

زکریای رازی کیسه صفرا را اینگونه توصیف می‌کند:

کیسه زردآب یا زهره بر روی جگر قرار گرفته است. دارای دو کانالی یکی به گودی جگر و دیگری به شاخه‌هایی تقسیم شده به روده‌های باریک و کف شکمبه می‌پیوندند.از نظر رازی کیسه هنگامی که جگر یا کبد خون را می‌پزد (تولید می‌کند) اضافه آن زردآب است که کیسه صفرا آن را به درون خود می‌کشد. (زکریای رازی، منصوری فی طب، صحفه 116)

اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی، در بابت تشریح زهره می‌گوید:

زَهره کیسه‌ای است از عصب یک تو و از لیفهای دراز نای و پهنایی و ریب (اریبی) بافته و از جگر آویخته، و از جانب مقعر جگر منفذی اندر وی گشاده است و صفرا بدین منفذ اندر وی شود، و منفذی دیگر از  زهره به روده اثنی عشر اندر گشاده است و لختی صفرای افزونی بدین منفذ به روده‌ها فرود آید.(ذخیره خوارزمشاهی، اسماعیل جرجانی، جلد یک، صفحه 150)

همانگونه که مشخص است، توصیف کیسه صفرا و نقش آن در بدن در نزد حکمای طب سنتی تا حد زیادی یکسان و یک‌پارچه است. یعنی اطبای قدیم هم نسبت به نقش صفرا در فرآیند هضم غذا آگاه بوده‌اند.

داروی گیاهی سنگ صفرا در کتب قدیم

در منابع طب سنتی، اشارات مستقیمی به سنگ صفرا نشده است.  البته سنگ‎های تشکیل شده در بدن برای طبیبان شناخته شده بود و مثلاً نسخ زیادی در بابت دفع سنگ مثانه و کلیه وجود دارد، اما به صورت مستقیم کمتر اشاره‌ای به سنگ صفرا شده است.

در طب ایرانی این دسته‌ای از داروها که باعث دفع سنگ‌ها از بدن می‌شوند، به نام مفتت تقسیم‌بندی شده‌اند. مُفتّت دارویی است که باعث خرد شدن و دفع سنگ‌های بدن می‌شود.

ابن سینا مفتت را این گونه تعریف می‌کند:

دارویی است که در برخورد با خلط سفت و سخت، آن را به چندین پارچه‌ی ریز درمی‌آورد، و مثال این دارو حجرالیهود و همانند آن است که سنگ (مثانه یا کلیه) را خرد و له می‌نماید. (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 2، صفحه 32)

ابوعلی سینا در کتاب قانون، در باب علت بیماری یرقان، یکی از علت‌های یرقان زرد را راه‌بندان در جریان طبیعی ماده‌ی زهره می‌داند. چیزی که امروزه به عنوان یرقان انسدادی (Obstructive jaundice) شناخته می‌شود. ابوعلی سینا برای رفع انسداد جریان صفرا، داروهایی را تجویز می‌کند که به گفته خود مسهل و بازکننده قوی هستند. مانند محموده یا سقمونیا، ترب و آب ترب، پرسیاوشان.

نکته مهمی که ابن سینا اشاره می‌کند، این است که داروی مسهل و بازکننده صفرا، نباید گرم و خشک باشد، چرا که این داروها خود چسپاننده هستند و عامل ایجاد سنگ. در ویدویی زیر حکیم شیرازیان در این مورد توضیحاتی داده است:

حکیم مؤمن در کتاب تحفه اشاره مستقیمی به سنگ صفرا ندارد. اما داروهایی مانند ترب و سقمونیا را در این بابت معرفی می‌کند.

درباره سقمونیا حکیم مومن معتقد است، مسهل صفرا و لزجات داخل کیسه صفرا و به غایت سریع‌العمل و قوی است. حکیم مؤمن همچنین ترب را برای دفع صفرا مفید می‌داند. آب ترب را برای دفع سنگ مثانه و همچنین به همراه شکر برای دفع صفرا توصیه می‌کند.

یکی دیگر از داروهایی که از نظر حکیم مؤمن در دفع سنگ صفرا مفید است، حجرالهیود می‌باشد.

حجرالیهود یا سنگ جهودان (Jew stone) سنگ فسیلی دانه درشتی است که منشأ ارگانیک دارد. شکل آن بلوط مانند و در اندازه زیتون است. ابن سینا آن را مفتت و دافع سنگ کلیه و مثانه می‌داند. از نظر حکیم مؤمن هم یک مدر قوی است و مانع تشکیل سنگ در بدن و دفع سنگ‌ها می‌شود.

4 داروی گیاهی سنگ صفرا

آنچه در این مقاله اشاره کردیم خلاصه‌ای کلی در بابت داروی گیاهی صنگ صفرا و نگاه حکیمان طب سنتی به این مسأله است.

چهار ترکیب یا مفرده که در درمان گیاهی سنگ صفرا روی آنها تأکید بیشتری شده است به شرح زیر است:

1. ترب: ترب به خصوص ترب سیاه در منابع طب سنتی و طب بومی به دافع سنگ شناخته می‌شود. به خصوص آب برگ و ساقه ترب.
2. سقمونیا: ابوعلی سینا در بابت پاکسازی مجاری صفراوی و رفع راه‌بندان بیشترین تأکید را روی سقمونیا یا محموده کرده است.
3. حجرالیود: حجرالهیود یا سنگ جهودان در بسیاری از کتب مرجع طب سنتی به عنوان مفتت یا سنگ‌شکن شناخته می‌شود.
4. سولفات منزیم: این ماده که به نام سنگناک نیز شناخته می‌شود، یک ماده مسهل و پاکسازی کننده است که مجاری صفراوی را باز می‌کند.

لازم است تأکید کنیم که این مقاله حاوی تجویز پزشکی نیست.مصرف داروی گیاهی برای دفع سنگ صفرا می‌بایست زیر نظر متخصصان طب سنتی صورت گیرد و یا از داروهای دارای مجوز در بازار استفاده شود.

درمان زود انزالی با حنا شاید برای بسیاری از ما جالب و سوال برانگیز باشد. چه ارتباطی بین این دو وجود دارد؟ کافی است کمی در گوگل سرچ کنیم. متوجه خواهیم شد که این مسئله در چند سال گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

رابطه جنسی رضایت بخش، یکی از فاکتورهای بسیار مهم در کیفیت زندگی است. هر عارضه‌ای که این رابطه را تحت تأثیر قرار دهد اثر خود را در سایر جنبه‌های زندگی نیز نشان خواهد داد. زود انزالی یکی از این عوارض است که به همراه اختلال نعوظ شایع‌ترین مشکلات جنسی آقایان است.

در این مقاله ما تلاش می‌کنیم مسئله درمان زود انزالی با حنا را کمی علمی‌تر و مستندتر مورد بررسی قرار دهیم. و ببینیم آیا مستنداتی برای این ادعا در متون علمی و طب قدیم یافت می‌شود یا خیر؟

فهرست:

• انزال چگونه صورت می‌گیرد؟
• تعریف زود انزالی
• زود انزالی چه دلایلی دارد؟
• درمان زود انزالی
• درمان زود انزالی با حنا، منابع طب سنتی چه می‌گویند؟
• خواص حنا در طب سنتی
• درمان زود انزالی با حنا، خرافه یا واقعیت؟
• جمع‌بندی

انزال چگونه صورت می‌گیرد؟

انزال ( ejaculation) در لغت به معنی ” بیرون جهیدن آب منی” است. هنگامی که انزال روی می‌دهد، شهوت مرد فروکش می‌کند. عضلات و رگ‌های آلت شل شده و با برگشت خون به بدن، آلت تناسلی حالت نعوظ خود را از دست می‌دهد.

انزال یک فرآیند فیزیولوژیکی بسیار پیچیده است که توسط سیستم عصبی خودمختار کنترل می‌شود. انزال در دو مرحله روی ‌می‌دهد. مرحله انشار و مرحله برون‌ریزی.

بعد از اینکه یک مرد از لحاظ جنسی برانگیخته یا به اصطلاح تحریک می‌شود مغز فرمانی را به عضلات و رگ‌های آلت صادر کرده و فرآیند نعوظ شروع می‌شود. در نتیجه آلت تناسلی سفت و بزرگ می‌شود. هنگامی که تحریک جنسی در اثر اصطکاک عصب‌های آلت (از طریق دخول، خودارضایی یا هر روش دیگر) به اوج می‌رسد، فرآیند انزال شروع می‌شود.

همان‌گونه که در شکل زیر مشخص است، در فرآیند انزال (تولید و دفع منی) اندام‌ها زیادی درگیر می‌شوند که عبارتند‌ از:

ویزیکول‌های(غدد) منی: غددی هستند که در پشت مثانه قرار داشته و مایع منی را تولید می‌کنند.

مجرای دفران: لوله‌هایی هستند که اسپرم را از اپیدیدیم در بیضه به مجرال انزال منتقل می‌کنند.

مجرای انزال: این مجرا از اتحاد مجرای دفران و مجرای غدد منی تشکیل می‌شود. یعنی اسپرم از بیضه و از طریق مجرای دفران با منیِ تولید شده در غدد منی مخلوط شده و در هنگام انزال از طریق این مجرا به مجرای ادرار فرستاده شده و از طریق آلت به بیرون دفع می‌شود.

اپیدیدیم: لوله‌هایی در کیسه بیضه هستند که محل بلوغ و ذخیره‌سازی اسپرم می‌باشند

پس از انزال آلت تناسلی به حالت قبلی برمی‌گردد. ماهیچه‌ها شل شده و احساس آرامش به بدن دست می‌دهد. پس از هر بار انزال، بسته به سن و شرایط بدن، از چند دقیقه تا چند ساعت، امکان نعوظ و انزال مجدد وجود ندارد.

اگر به هر دلیل انزال سریع‌ صورت گیرد، امکان کسب لذت و آرامش جنسی از دو طرف سلب می‌شود. در بخش بعد به تعریف زود انزالی و دلایل آن می‌پردازیم.

تعریف زود انزالی

اشاره کردیم که انزال یک فرآیند فیزیولوژیکی بسیار پیچیده است و قسمت‌های زیادی از بدن در آن دخیل هستند. بعد از انزال مرد توانایی ادامه رابطه جنسی را از دست می‌دهد. چرا که هم از نظر جنسی ارضا می‌شود و هم اینکه آلت تناسلی شل شده و امکان دخول وجود ندارد. از این رو زمان انزال مرد یکی از مهم‌ترین پارامترهای یک رابطه جنسی رضایت بخش است.

زود انزالی از نظر پزشکی تعاریف مختلفی دارد. چرا که مسئله مهم نه زمان انزال بلکه رضایت طرفین و رسیدن به ارگاسم است. مطالعات متنوعی روی مدت زمان نرمال یک رابطه جنسی صورت گرفته است که این زمان از 3 تا 7 دقیقه متغیر است.

با توجه به مدت زمان میانگین رابطه، چنانچه انزال در کمتر از 2 دقیقه صورت بگیرد، پزشکان به این عارضه زود انزالی می‌گویند.

زود انزالی زمان به عنوان بیماری تلقی می‌شود که در بیشتر دفعات رابطه جنسی روی دهد. چرا که به دلیل عواملی از جمله استرس و یا فاصله زیاد روابط جنسی، فرد ممکن است به صورت مقطعی به آن دچار شود.

طبق آماری که انجمن اورولوژی آمریکا اعلام کرده است حدود 40 درصد از مردان اعلام کرده‌اند که در مقاطعی از زندگی خود دچار زود انزالی شده‌اند. حدود 20 درصد از مردان 18 تا 60 ساله هم عنوان کرده‌اند که همیشه دچار این عارضه هستند.

به توجه به آمارها، از هر 5 مرد، یک نفر مبتلا به زود انزالی است. زود انزالی شایع‌ترین اختلال جنسی در میان مردان است.

زود انزالی چه دلایلی دارد؟

انزال زودرس دلایل مختلف و پیچیده‌ای ممکن است داشته باشد. با توجه به اینکه در فرآیند انزال، قسمت‌های زیادی از بدن از مغز گرفته تا دستگاه تناسلی درگیر هستند، طیف وسیعی از عوامل جسمی و روانی می‌توانند منجر به زود انزالی شوند.

دلایل جسمی زود انزالی:

• دیابت
• کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
• مصرف برخی از داروها از جمله داروهای فشار خون
• دلایل بیوژولیکی (حساسیت بیش از حد آلت تناسلی)

دلایل روانی زود انزالی:

• افسردگی
• استرس
• کم‌بود عزت نفس
• نداشتن اعتماد به نفس در رابطه و ترس از سرزنش توسط شریک جنسی

البته برخی از پزشکان معتقدند که عوامل دیگری از جمله سوءاستفاده جنسی در کودکی یا خودارضایی می‌توانند منجر به زود انزالی شوند. در مورد اثرات خود ارضایی بر زود انزالی دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی از پزشکان منکر این تأثیر شده و برخی دیگر معتقدند افراط در خودارضایی در سنین جوانی به طور حتم منجر به زودانزالی می‌شود.

مغز به هنگام خودارضایی، می‌بایست کمبود ناشی از نبود شریک جنسی را با تصورات خود جبران کند. به این دلیل خودارضایی باعث ایجاد فشار ذهنی و عصبی مضاعف بر مغز می‌شود. این فشار ممکن است آستانه ارضای جنسی را در مغز کاهش داده و منجر به زودانزالی شود.

در ادامه به برخی از روشهای درمانی زود انزالی اشاره خواهیم کرد.

درمان زود انزالی

روش‌های زیادی برای درمان زود انزالی توصیه می‌شود. رایج‌ترین درمان‌های زود انزالی عبارتند از:

• قرص‌های تأخیری: مانند سیلندنافیل، واردنافیل و داروهای افسردگی مانند فلوکستین
• ژل و کاندوم تأخیری: ژل‌ها و کاندوم‌ها تأخیری که بیشتر حاوی لیدوکائین هستند
• تقویت عضلات کف لگن
• روش توقت-شروع رابطه
• رفتار درمانی
• استفاده از مکمل‌های روی و منیزیم

برخی از رواشناسان هم روند درمان زودانزالی را مبتنی بر  بهبود رابطه زوجین، تقویت اعتماد به نفس مرد، حل مشکلات عاطفی و کم کردن فواصل زمانی رابطه را توصیه می‌کنند.

درمان زود انزالی با حنا، منابع طب سنتی چه می‌گویند؟

در چند سال گذشته استفاده از حنا برای درمان زود انزالی توصیه می‌شود. با این استدلال که حنا باعث افزایش ضخامت پوست آلت شده و حساسیت آن را کم می‌کند و در نتیجه زمان انزال افزایش پیدا می‌کند. قبل از اینکه به اصل مسئله بپردازیم، ابتدا درباره خواص حنا در طب سنتی صحبت خواهیم کرد.

خواص حنا در طب سنتی

استفاده دارویی و آرایشی از حنا سابقه بیش از 5 هزار ساله دارد. اگر می‌خواهید بدانید:

• حنا چیست و چه خواصی دارد؟
• خواستگاه استفاده از حنا کجا است؟
• در طب قدیم برای چه چیزی توصیه شده است؟

مقاله خواص حنا در طب سنتی را مطالعه کنید.

حنا از دیدگاه حکمای طب سنتی مرکب‌القوی است و طبعی متمایل به سرد دارد. مُبَهّی (افزایش دهنده میل جنسی) و باعث تقویت چشم است. حنا در درمان‌های مختلفی به کار می‌رود که به صورت مفصل در مقاله بالا اشاره شده است. یکی از خواص حنا افزایش ضخامت و مقاومت پوست و جمع‌کردن ماهیچه‌ها است.

حنا قابض است و باعث افزایش ضخامت پوست می‌شود. ابوعلی سینا برای درمان ترک پا و همچنین درمان ترک پوست آلت تناسلی استفاده از حنا و موم را توصیه می‌کند (قانون در طب، جلد ۵، صفحه ۲۷۵). در گذشته ماهیگران برای حفظ پوست خود به جهت کار مداوم با طناب، دستان خود را حنا می‌بستند.

حنا همچنین باعث جمع شدن و تقویت عضلات می‌شود. ابوعلی سینا برای درمان بیماری عذیوط استفاده از حنا را توصیه می‌کند (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5). عذیوط یک بیماری است که آن عضلات مقعد در هنگام انزال به حدی سست می‌شود که مرد نمی‌تواند جلوی مدفوع خود را بگیرد.

روش حنا گرفتن آلت تناسلی:

برای این کار ابتدا مقداری حنا را با آب جوش قاطی کرده تا حالت خمیری به خود بگیرد. خمیر را بهتر است به مدت 3 تا 4 ساعت در یک جای گرم و یا جلوی آفتاب بگذاریم تا خاصیت رنگ‌دهی حنا بیشتر شود. سپس به مدت 10 دقیقه آلت در حالت نعوظ را با خمیر به آرامی ماساژ داده تا رنگ حنا بگیرد.

برای کسب نتیجه بهتر می‌توانیم اطراف آلت را کاملاً به حنا آغشته کرده و از یک لباس زیر تنگ استفاده کنیم تا حنا در اطراف آلت بماند. بعد از 3 ساعت می‌توانیم آلت را با آب سرد بشوریم. این کار را می‌توانیم تا زمانی که آلت (به خصوص سر آلت و ختنه‌گاه) کاملاً رنگ حنایی به خود بگیرد تکرار کنیم.

درمان زود انزالی با حنا، خرافه یا واقعیت؟

تا اینجا و مطابق آنچه در کتب طب سنتی آمده است می‌توانیم نتیجه بگیریم که استفاه از حنا می‌تواند باعث افزایش ضخامت پوست آلت تناسلی و تقویت عضلات آن شود. اما راجع به تأثیر آن در زود انزالی هیچ اشاره‌ای نشده است. هر چند حکما، استفاده از حنا را باعث تقویت میل جنسی می‌دانستند اما به طور مستقیم به استفاده از حنا بر روی پوست آلت اشاره‌ای نکرده‌اند.

راجع به استفاده از حنا در درمان زود انزالی، در کتب طب سنتی هیچ مطلبی یافت نشده است. البته راجع به خواص درمانی حنا اشارات زیادی رفته است. اشاره شده است که حنا باعث افزایش میل جنسی است و ترک‌های پوست آلت را رفع می‌کند.

استدلال کسانی که حنا را برای درمان زود انزالی توصیه می‌کنند این است که حنا باعث افزایش ضخامت پوست شده و حساسیت آلت را کم می‌کند. با کاهش حساسیت آلت زمان انزال افزایش پیدا می‌کند. 

در بالا اشاره کردیم که یکی از دلایل زودانزالی حساسیت بالای آلت تناسلی است. این حساسیت با به صورت بیولوژیکی وجود داشته و یا ممکن است به دلایلی دیگر از جمله:

• خود ارضایی طولانی مدت و خشک
• استفاده از لباس زیر زبر و حساسیت زا
• استفاده از پمادهای استروئیدی و کورتن‌دار به مدت طولانی
• بیماری‌های پوستی از جمله اگزما و یا پسوریازیس

پوست آلت نازک شده و حساسیت آن بالا رفته باشد. چار که پوست آلت نازک‌تر از نواحی دیگر و فاقد بافت زیرین چربی است و در نتیجه مستعد آسیب بیشتر است.

در مواردی که زودانزالی ناشی از حساسیت بالای آلت به دلایل گفته شده در بالا باشد، به نظر می‌رسد استفاده از حنا می‌تواند باعث ضخیم شدن پوست آلت و کاهش حساسیت آن شود. در نتیجه تأثیر حنا در این حالت خاص در افزایش زمان انزال منطقی به نظر می‌رسد.

سوال این است که اگر ریشه زود انزالی سایر موارد از جمله موارد روانی (استرس، اضطراب) باشد، حنا می‌تواند موثر باشد یا خیر؟ در این مورد نمی‌توان با قطعیت صحبت کرد. همانگونه که در شکل زیر توضیح داده شده، حساس‌ترین قسمت آلت که محل تجمع عصب‌های جنسی و مرکز لذت است سر آلت و به خصوص نقطه زیرین آن یعنی فرنولوم است. یعنی نقطه‌ای که سر آلت به بدنه متصل می‌شود.

فرنولوم یا لِگام آلت مردانه (penile frenulum) محل اتصال سر آلت به بدنه آن است و حساس‌ترین قسمت از لحاظ جنسی نیز می‌باشد. این قسمت در بدو تولید با پوست آلت پوشیده شده که با عمل ختنه برداشته می‌شود. فرنولوم و کلاهک آلت محل ایجاد بیشترین لذت در حین رابطه جنسی برای مرد است.

بافت سر آلت و فرنولوم با پوست آلت متفاوت است و سخت‎‌تر از پوست حنا را جذب می‌کند. پس عملاً حنا گرفتن پوست آلت ممکن است تأثیر زیادی در کنترل انزال نداشته باشد چرا که بیشترین حساسیت در هنگام رابطه نه در بدنه و پوست آلت بلکه در نقاط گفته شده است. یعنی حنا هنگامی حساسیت آلت را کاهش می‌دهد که جذب نقاط حساس آن از جمله سر آلت و ختنه‌گاه شود.

جمع‌بندی

درمان زود انزالی با حنا مسئله‌ای است که نمی‌توان به صورت قطعی در رد یا اثبات آن نظر داد. این مسئله در منابع معتبر طب سنتی و کتب مرجع مطرح نشده است. البته صرف مطرح نشدن یک موضوع در منابع طب سنتی، دلیل بر ناصحیح بودن آن نیست. این مسئله ممکن است یافته طب جدید باشد. اما برای اثبات این ادعا نیاز به کار آزمایی بالینی است.

با توجه به اینکه استفاده از حنا بسیار آسان و کم‌هزینه است، مراکز پزشکی به آسانی می‌توانند تأثیر حنا در درمان زود انزالی را مورد بررسی و تحقیق قرار دهند.

پس به صورت خلاصه می‌توان گفت:

با توجه به اینکه استفاده از حنا یک روش کم هزینه و بی خطر است، افراد مبتلا به زود انزالی به راحتی می‌توانند این روش را نیز امتحان کنند. به نظر می‌رسد در مواردی که زود انزالی ریشه در حساسیت بالای آلت تناسلی داشته باشد، استفاده از حنا می‌تواند موثر واقع شود.

• آیا شما درباره تأثیر حنا بر زود انزالی در طب محلی خود چیزی شنیده‌اید؟
• آیا در صورت ابتلا به این عارضه حاضر هستید این روش را امتحان کنید؟

یکی از بدترین کابوس‌های یک مرد ابتلا به مشکلاتی است که رابطه جنسی او را تحت تأثیر قرار دهد. کاهش میل‌جنسی، اختلال نعوظ و زود انزالی از جمله شایع‌ترین مشکلات جنسی هستند. اختلال نعوظ اگرچه با بالا رفتن سن تشدید می‌شود اما به این معنی نیست که در میان مردان جوان وجود ندارد.

درمان اختلال نعوظ در طب سنتی بر پایه اصلاح سبک زندگی، مصرف غذا و دارو و روش‌هایی از جمله حجامت انجام می‌گیرد. در این مقاله بعد از تشریح مکانیسم نعوظ و دلایل اختلال آن، به صورت جزئی‌تر دیدگاه حکما و کتب مرجع طب سنتی را در مورد شیوه درمان این عارضه تشریح می‌کنیم.

فهرست:

• مکانیسم نعوظ
• نعوظ چگونه شکل می‌گیرد؟
• اختلال نعوظ چیست؟
• چه عواملی باعث اختلال در نعوظ می‌شوند؟
• درمان اختلال نعوظ
• مکانیسم نعوظ از دیدگاه حکمای قدیم
• علل و درمان اختلال نعوظ از دیدگاه حکما
• سایر درمان‌های اختلال نعوظ
• 5 اصل حکمای قدیم برای درمان اختلال نعوظ

مکانیسم نعوظ

نعوظ یا شق‌شدگی (erection) به حالتی گفته می‌شود که آلت تناسلی در اثر جریان خون بزرگ و سفت شده و به صورت قائم و یا مایل به بالا می‌ایستد. اگر نعوظ صورت نگیرد و یا شل باشد، مرد قادر به انجام رابطه جنسی نیست و یا رضایت طرفین از رابطه تأمین نمی‌شود.

نعوظ یک فرآیند فیزیولوژیکی پیچیده است و اغلب در نتیجه تحریک یا برانگیختگی جنسی روی می‌دهد اگرچه گاهی به صورت خود به خود نیز اتفاق می‌افتد. آلت تناسلی، قسمتی از آناتومی دستگاه تناسلی مردانه است که به همراه بیضه‌ها و کیسه بیضه، بخش خارجی دستگاه تناسلی را شکل می‌دهد.

بدنه اصلی آلت تناسلی، از سه ستون یا به اصطلاح سیلندر شکل گرفته است. دو سیلندر موازی در بالای آلت به نام اجسام غاری و یک سیلندر به نام بافت اسفنجی که مجرای ادرار را در برگرفته و در زیر آلت قرار دارد. در انتهای آلت هم کلاهک آلت قرار دارد.

آلت تناسلی از سه قسمت اصلی شکل گرفته است:

ریشه: بخشی از آلت تناسلی است که به دیواره شکم متصل است.

بدنه آلت: این بخش که قسمت اصلی آلت است و به آن شافت می‌گویند از سه محفظه داخلی تشکیل شده است. همان گونه که در شکل بالا هم مشخص است، دو استوانه موازی در بالای آلت به نام اجسام غاری (corpus cavernosum) و یک بافت اسفنجی لوله‌مانند در زیر آلت به نام Corpus Spongiosum که حاوی مجرای ادرار است، بدنه آلت را شکل می‌دهند. این سه استوانه به همراه رگ‌ها و اعصاب توسط پوست آلت پوشیده شده‌اند.

کلاهک آلت: به قسمت مخروطی مانند آلت تناسلی، حشفه یا کلاهک آلت می‌گویند. این قسمت توسط پوست آلت پوشانده شده که با عمل ختنه برداشته می‌شود. سر آلت و به خصوص ختنه‌گاه، حساس‌ترین قسمت آلت است و عصب‌های زیادی دارد.

نعوظ چگونه شکل می‌گیرد؟

نعوظ در نتیجه افزایش جریان خون به آلت ایجاد می‌شود. هنگامی که یک مرد از لحاظ جنسی برانگیخته می‌شود (در نتیجه افکار جنسی یا تماس مستقیم) عضلات آلت شل می‌شوند و جریان خون از طریق رگ‌های آلت، اجسام غاری و بافت آلت را پر می‌کند. در نتیجه آلت بزرگ و سفت می‌شود.

همان‌گونه که از شکل بالا مشخص است، با پرشدن اجسام غاری و بافت اسفنجی، آلت سفت و متورم شده و به صورت افقی و یا متمایل به بالا می‌ایستد. برای اینکه آلت در این حالت باقی بماند، ماهیچه‌های اطراف آلت مانع برگشت خون به بدن می‌شوند. هنگامی که این ماهیچه‌ها، در اثر انزال یا عوامل دیگر، شل شوند، خون انباشته شده در آلت به بدن برگشته و آلت به حالت عادلی (شل و آویزان) باز می‌گردد.

اختلال نعوظ چیست؟

اختلال نعوظ (Erectile dysfunction) یا ED به معنی ناتوانی در ایجاد و حفظ نعوظ برای رابطه جنسی است. یعنی هنگامی که آلت تناسلی سفت نشده و یا در حین رابطه جنسی  و قبل از انزال شل می‌شود به گونه‌ای که رضایت طرفین از رابطه تأمین نمی‌شود.

این مشکل زمانی اختلال نعوظ نامیده می‌شود که مداوم باشد. چرا که یک سری عوامل مانند استرس ممکن است به صورت مقطعی بر توانایی مرد در ایجاد و حفظ نعوظ اثر داشته باشد. معمولاً اختلال نعوظ با یکی از نشانه‌های زیر همراه است:

• تنها در برخی از اوقات قبل از رابطه جنسی آلت تناسلی سفت شود.
• نعوظ قبل از رابطه حاصل شود، اما در حین رابطه و قبل از انزال شل شود.
• برای دست‌یابی به نعوظ نیاز به تحریک به بیش از اندازه وجود داشته باشد.

در مورد میزان شیوع اختلال نعوظ در میان مردان آمارهای بسیار متفاوتی وجود دارد. چرا که اختلال نعوظ در میان پزشکان یک تعریف واحد ندارد. برخی آمارهای حاکی از این است که ED شایع‌ترین مشکل جنسی در میان مردان است. حدود 20 درصد از مردان زیر 40 سال به نوعی درگیر این مسئله هستند. این درصد با بالا رفتن سن هم افزایش می‌یابد. آمارها نشان می‌دهد که بیش از 30 درصد از مردان بالای 60 سال درگیر اختلال نعوظ هستند

برانگیختگی جنسی مردان فرآیندی پچیده‌ای است که در آن مغز، هرومون‌ها، اعصاب، رگ‌ها و ماهیچه‌ها درگیر می‌شوند و نتیجه این فرآیند ایجاد نعوظ در آلت است. اخلال در هر یک از این عوامل می‌تواند باعث عدم نعوظ یا ناپایداری آن شود. در نتیجه اختلال نعوظ می‌تواند ریشه فیزیکی یا عصبی داشته باشد.

هنگامی که تمام این زنجیره به درستی عمل کند، نعوظ کامل حاصل می‌شود. یعنی آلت سفت و محکم شده و راست و یا متمایل به بالا می‌ایستد و این نعوظ تا پایان رابطه جنسی ادامه دارد. در غیر این صورت آلت از خون انباشته شده اما مشابه تصویر حالت شل و غیر قائم است.

چه عواملی باعث اختلال در نعوظ می‌شوند؟

کارشناسان، عوامل اختلال نعوظ را به چهار دسته تقسیم می‌کنند:

اختلال نعوظ عصبی (نوروژنیک): هنگام تحریک جنسی، مغز باید پیامی به رگ‌های آلت تناسلی ارسال کند تا این رگ‌ها شل شده و فرآیند پرشدن سیلندرهای آلت (اجسام غاری) شروع شود. اگر مغز به هر دلیلی قادر به ارسال این پیام نباشد، فرآیند نعوظ با اخلال موجه می‌شود. این نوع اختلال را که ممکن است ناشی از تروما، سکته مغزی، MS و یا جراحی لگن باشد، اختلال نعوظ عصبی می‌گویند.

اختلال نعوظ هورمونی: این نوع اختلال ناشی از ناهنجاری‌های هورمونی است که عوامل مختلفی دارد. به طور مثال سطح بالای پرولاکتین (هورمونی که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود) در بدن مردان می‌تواند منجر به ناتوانی نعوظ شود. در برخی از موارد کاهش تولید تستوسترون در بیضه‌ها نیز می‌تواند منجر به اختلال نعوظ شود.

اختلال نعوظ روانی: عوامل روانی مانند استرس، افسردگی، اضطراب و کمبود عزت‌ نفس بر توانایی مردان در ایجاد و حفظ نعوظ اثر دارند. در این حالت بدن از لحاظ فیزیکی هیچ مشکلی ندارد اما آلت تناسلی سفت نشده یا در حین رابطه سریعاً شل می‌شود.

پارامترهای مختلفی باعث بروز اختلال نعوظ می‌شوند که معمولاً در یکی از دسته‌های بالا قرار می‌گیرند. موارد زیر از جمله مهم‌ترین دلایل اختلال نعوظ هستند.

• دیابت و نوروپاتی دیابتی. رجوع شود به ” بهترین داروی گیاهی برای قند خون“
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• فشار خون بالا
• تصلب شرایین (آترواسکلروزیس یا سخت شدن دیواره رگ‌ها)
• کلسترول بالا
• بیماری مزمن کلیوی
• بیماری پیرونی ( بیماری‌ای است که آلت تناسلی به علت تشکیل بافت فیبروز، کج یا کوتاه شده و معمولاً با نعوظ دردناک نیز همراه است)
• شکستگی آلت تناسلی
• آسیب به استخوان‌های لگن
• پرتو درمانی
• افزایش سن (با افزایش سن ممکن است دست‌یابی به نعوظ و حفظ آن دشوارتر می‌شود)
• بیماری‌های مرتبط با پروستات

علاوه بر این عوامل، گاهاً اختلال نعوظ ممکن است به دلیل عوارض جانبی مصرف برخی داروها باشد. البته این مسئله از یک فرد به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد. یعنی مصرف یک دارو ممکن است روی توانایی یک مرد در ایجاد نعوظ اثر بگذارد و روی مرد دیگری نه.

مصرف بیشتر داروها عوارض جانبی به همراه دارد. این عوارض ممکن است از گوارش گرفته تا سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار دهد. مصرف برخی از داروها هم ممکن است روی عملکرد آلت تناسلی تأثیر گذار باشد. مثلاً برخی از داروهای فشار خون بالا باعث می‌شوند تا رگ‌ها و عضلات آلت در هنگام تحریک جنسی، توانایی شل شدن نداشته باشند. عدم شل شدن رگ‌های آلت فرآیند نعوظ را مختل می‌کند.

مصرف داروهای زیر ممکن است منجر به اختلال نعوظ شود:

• داروهای ضد افسردگی (مانند کلومیپرامین، آمی‌تریپتیلین، ایمی‌پرامین،…)
• آنتی‌هیستامین‌ها (مانند سایمتیدین، دیفین‌هیدرامین، …)
• داروهای کاهنده فشار خون (مانند کلرتیازید، متیل‌دوپا، ….)
• داروهای بیماری پارکینسون

علاوه بر برخی از داروها، مصرف الکل، سیگار، متادون و ماری‌ جوانا و برخی دیگر از روان‌گردان‌ها هم ممکن است بر توانایی مردان در دست‌یابی به نعوظ اثر بگذارند.

علاوه بر بیماری‌های جسمی و دارو‌ها، یک دسته از عوامل مهم دیگر هم ممکن است بر کیفیت نعوظ آلت تناسلی اثرگذار باشند. این عوامل، عوامل روانی هستند.

مهم‌ترین عوامل روانی ایجادکننده اختلال نعوظ، عبارت‌اند از:

• افسردگی
• اضطراب
• استرس
• ترس از رابطه جنسی (ژنوفوبیا)
• عزت‌نفس پایین

همان‌گونه که در بالا نیز اشاره کردیم، این عوامل تنها احتمال ایجاد اختلال نعوظ را بالا می‌برند. ابتلا به این بیماری‌ها یا مصرف این داروها به این معنا نیست که حتماً دچار این مشکل خواهیم شد.

در میان تمام عوامل ذکر شده، اصلی‌ترین عامل اختلال نعوظ، عامل قلبی و عروقی است. نعوظ نتیجه انباشت خون در رگ‌های آلت است و هر عاملی که بر رساندن خون به آلت یا حفظ خون در آن اثر بگذارد، کیفیت نعوظ را پایین می‌آورد.

تا الان اشاره کردیم که اختلال نعوظ یکی از شایع‌ترین مشکلات جنسی آقایان است و طیف گسترده‌ای از عوامل هم ممکن است باعث ایجاد آن شوند. در ادامه به برخی از درمان‌های رایج آن اشاره می‌کنیم.

درمان اختلال نعوظ

اختلال نعوظ بسته به اینکه چه ریشه‌ای داشته باشد، نیازمند درمان متفاوتی است. ممکن است پزشک تشخیص دهد که رفع این عارضه نیازمند مصرف دارو است. ممکن ورزش، تغذیه و تغییر سبک زندگی توصیه شود. در مواردی که اختلال نعوظ ریشه روانی داشته باشد، مراجعه به سکس‌تراپیست یا درمانگرجنسی می‌تواند مفید باشد.

موارد زیر از جمله رایج‌ترین درمان‌های این عارضه هستند.

داروهای خوراکی:

در حال حاضر داروهای بسیار زیادی برای رفع اختلال نعوظ وجود دارد. کافی است به ویترین داروخانه‌ها دقت کنیم تا با انواع تبلیغات این داروها مواجه شویم. بیشتر این داروها به شکل قرص هستند. موارد زیر رایج‌ترین داروهای رفع اختلال نعوظ هستند:

• سیلدنافیل (با نام تجاری ویاگرا)
• تادالافیل
• واردنافیل (لویترا)

مکانیسم اثر این داروها به این شکل است که باعث شل شدن و باز شدن عروق می‌شوند. با افزایش گردش خون و بازشدن رگ‌های آلت تناسلی، نعوظ صورت می‌گیرد. این قرص‌ها در واقع اثر اکسید نیتریک را در بدن افزایش می‌دهند.

سیلدنافیل با نام تجاری ویاگرا، رایج‌ترین قرص درمان نعوظ در بازار است. این دسته از قرص‌ها باعث افزایش میل جنسی نمی‌شوند. یعنی در هنگامی که تحریک جنسی صورت نگرفته باشد، مصرف این قرص‌ها باعث ایجاد نعوظ نمی‌شود. هنگام تحریک جنسی و آزاد شدن اکسید نیتریک، این داروها اثر آن را افزایش داده و با بازکردن عروق به ایجاد نعوظ و دوام آن کمک می‌کنند.

مصرف این قرص‌ها با محدودیت‌ها و عوارض جانبی همراه است. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون، ام اس و ناراحتی معده نباید این قرص‌ها را مصرف کنند. همچنین عوارضی مانند نامنظم شدن ضربان قلب، مشکلات بینایی، اختلال در تنفس و سوءهاضمه ممکن است در نتیجه مصرف این قرص‌ها مشاهده شود.

داروهای تزریقی:

این دسته از داروها به شکل آمپول و توسط خود فرد به آلت تناسلی تزریق می‌شود. این دارو که بیشتر با نام آلپروستادیل شناخته می‌شود، توسط یک سوزن بسیار نازک به آلت تناسلی تزریق می‌شود. همانگونه که در شکل مشخص است، دارو به قسمت سیلندر آلت (جسم غاری) تزریق شده و با شل کردن عضلات و رگ‌های آلت، فرآیند انباشت خون و ایجاد نعوظ تسهیل می‌شود.

این دارو به شکل شیاف و کرم نیز موجود است، اما اثرگذاری آن به حالت تزریق بیشتر است.

دستگاه وکیوم:

دستگاه وکیوم که به پمپ آلت هم مشهور است، یک استوانه از جنس شیشه آکریلیکی است. آلت تناسلی درون این محفظه قرار می‌گیرد. هوای درون محفظه توسط یک پمپ مکیده شده و یک خلاً ایجاد می‌شود. در نتیجه این خلأ آلت از خون انباشته و سفت می‌شود. یک حلقه در ابتدای آلت گذاشته شده تا خون به بدن بازنگردد. اگرچه استفاده از دستگاه وکیوم در کل روش کم‌عارضه‌ای است، اما گاهاً باعث ایجاد کبودی در آلت تناسلی و یا کاهش نیروی انزال به دلیل استفاده از حلقه می‌شود.

سایر روش‌های درمان اختلال نعوظ:

این مسئله را نمی‌توان انکار کرد که یک بدن سالم به طور معمول یک عملکرد جنسی مناسب را نیز دارا می‌باشد. از این رو گاهی پزشکان روش‌های طبیعی از جمله اصلاح سبک تغذیه و سبک زندگی را به بیمار توصیه می‌کنند. روش‌های زیر می‌تواند منجر به بهبود اختلال نعوظ شود:

• کنترل وزن و رفع چاقی شدید
• کاهش چربی و قند خون
• انجام منظم تمرینات ورزشی
• تمرینات کگل
• ترک سیگار و الکل

واضح است که این روش‌ها دیربازده و به همان نسبت نیز بدون عارضه و پایدارتر است. در حالت‌هایی که بیمار منجر به عدم نعوظ شدید باشد، پزشک مجبور است از روش‌های دیگر استفاده کند.

مکانیسم نعوظ از دیدگاه حکمای قدیم

بیماری اختلال نعوظ یک عارضه‌ی جدید نیست و در گذشته هم این مسئله وجود داشته است. تا قبل از سال 1992، اختلال نعوظ در قالب کلی ناتوانی جنسی (impotence) مطرح می‌شد. در طب سنتی ایران از ناتوانی جنسی بیشتر با عنوان “ضعف قوه‌ی باه” یاد شده و به صورت مفصل راجع به آن صحبت شده است. “باه” در لغت به معنی شهوت و میل به جماع است و قوه‌ی باه در کتب قدیم معادل کلمه “توان جنسی” به کار رفته است.

از دیدگاه حکمای طب سنتی، سلامت جنسی در راستای سلامت عمومی بدن است. هنگامی که اعضای رئیسه‌ی بدن یعنی قلب، مغز، کبد و اندام ]تناسلی سالم بوده و دچار سوءمزاج نباشند، قوت و توان جنسی هم در حالت طبیعی خود می‌باشد.

دیدگاه‌های متفاوتی در میان حکما، در مورد علت ضعف باه وجود دارد، اما موارد زیر در میان بیشتر آنها مشترک است:

• قوت تن که ناشی از سلامت اعضای رئیسه بدن است
• قوت روح (یعنی آسایش فکر و نداشتن افکار مشوش و پریشان)
• سلامت دستگاه تناسلی

در ویدیوی زیر حکیم خیراندیش، در مورد درمان نعوظ از دیدگاه طب سنتی اشاراتی دارد که مؤید موارد بالا است.

سخن اطبا این است برای اینکه نعوظ حاصل آید باید کارکرد بدن به گونه‌ای باشد که تمام مراحل هضم چهارگانه غذا به درستی طی شود تا منی تولید شود. چرا که به گفته ابن سینا، منی ماده رطوبی بسیار لطیف حاصل از هضم چهارم است (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 5، ص 229). از طرف دیگر برای ایجاد نعوظ نیاز به یک ماده رطوبی است که قابل تبدیل شدن به باد است و در هضم سوم حاصل می‌شود. مجموع این موارد باعث ایجاد شهوت شده و شهوت منجر به نعوظ سالم در آلت تناسلی می‌شود.

علل و درمان اختلال نعوظ از دیدگاه حکما

اگر بخواهیم به صورت دقیق‌تر، علل ضعف نعوظ در طب سنتی و راهکارهای درمان آن را بیان کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

ضعف قلب:

از میان اعضای رئیسه بدن، قلب مهم‌ترین کارکرد را در ایجاد نعوظ دارد. همانگونه که در این مقاله هم اشاره شد، پزشکی جدید هم اختلال نعوظ عروقی (ناشی از مشکلات قلبی و عروقی) را شایع‌ترین نوع اختلال می‌داند.

علامت ضعف قلب ضعف حرارت در کل بدن، ضعیف بدون نبض و رعشه است. هنگامی که قلب ضعیف باشد هم میل و شهوت جنسی کم‌شده و هم نعوظ سست و ناپایدار است. در این حالت بهتر است غذاهایی مصرف شود که مفرح و مقوی قلب هستند از جمله گلاب، گوشت تیهو، گنجشک و ادویه مفرح.

کم بودن حجم مایع منی:

این مسئله دو علت دارد، یا ناشی از ضعف بدنی است یا سوء مزاجع دستگاه تناسلی. علائم ضعف بدن بی‌حالی، لاغری و رنگ زرد صورت. در این صورت باید با خوردن غذاهای مقوی بدن تقویت شد. خرما، زیتون، گوشت بره و کبک از جمله غذاهایی هستند که مبهی (افزایش‌دهنده میل جنسی) و منعظ (نعوظ‌آور) هستند (دائرةالمعارف طب سنتی، سیدمحمدعلی سیدنظری، 1397).

در مورد سوءمزاجع آلت تناسلی، طبیب این کار را از روی شکل ظاهری آلت تناسلی، رگ‌های آلت و بیضه و همچنین غلظت و رنگ منی تشخیص می‌دهد و بسته به اینکه خشکی، رطوبت، گرمی یا سردی بر آلت غالب شده باشد، دوای آن متفاوت است.

ضعف کبد:

 کبد یکی از اندام‌هایی که اختلال کارکرد آن بر کل بدن اثر می‌گذارد. از دیدگاه طب سنتی، مرحله دوم هضم غذا و تولید کیموس در کبد صورت می‌گیرد که حاصل آن اخلاط چهارگانه و تولید خون صالح است. منی حاصل هضم چهارم است و هنگامی از کیفیت مناسب برخوردار است که هضم کبدی به خوبی صورت گرفته باشد. در این صورت منی شفاف و شیری رنگ و با بوی طبیعی است (بویی مانند شکوفه درخت خرما).

اگر کبد به هر دلیلی ناسالم باشد، بر کارکرد جنسی و از جمله نعوظ ممکن است تأثیر بگذارد. به این منظور باید ابتدا مشکلات کبد رفع گردد. در طب سنتی درمان‌های مختلفی برای کبد وجود دارد. از جمله عرق خارمریم، افسنطین، شربت مصفی خون که ترکیب عسل و شاه‌تره است. ابن سینا یکی از بهترین‌ درمان‌های کبد را سکنجبین می‌داند.

یکی از اعمالی که می‎تواند باعث بهبود کارکرد کبد و در نتیجه بهبود نعوظ شود حجامت است. مطالعات انجام شده همچون این مطالعه (تأثیر حجامت در بیماران مبتلا به کبد چرب) اثرات مثبت حجامت بر کارکرد کبد را نشان می‌دهد.

ضعف مغز:

اشاه کردیم که برای ایجاد یک نعوظ با کیفیت سه شرط لازم است. قوت تن، سلامت دستگاه تناسلی و قوت روح. قوت روح ناشی از سلامت مغز است و زمانی حاصل می‌شود که تشویش و پریشانی فکری و استرس و اضطراب وجود نداشته باشد. این عوامل بیشتر ناشی از خشکی مغز هستند. سرکنگبین، خاکشیر، شیر و بادام، گلاب، گوشت تیهو و زعفران از جمله غذاهایی هستند که می‌تواند رطوبت مغز را افزایش دهند.

ضعف اعصاب آلت تناسلی:

هنگامی که دستگاه تناسلی ضعیف باشد (که در طب سنتی به آن فلج اعصاب آلت تناسلی می‌گویند) نعوظ سفت و باقوام حاصل نمی‌شود. علائم ضعف آلت تناسلی عبارتند از:

• رقیق بودن منی
• سرعت انزال زیاد
• لاغر و نحیف بودن آلت

بیشترین غذایی که در این زمینه توصیه شده است نخودآب است. همچنین شیر و عسل، گوشت گنجشک و کباب بره هم می‌تواند باعث قوت دستگاه تناسلی شود.

موارد فوق، مهم‌ترین عوامل اختلال نعوظ از دیدگاه طب سنتی هستند. تشخیص و درمان دقیق هر کدام از این موارد بر عده طبیبان است. اما رعایت دستورات کلی غذایی می‌تواند در بهبود این عارضه کمک کند.

سایر درمان‌های اختلال نعوظ

بکی دیگر از مواردی که در بهبود کیفیت نعوظ می‌تواند اثرگذار باشد روغن خراطین است. اگر می‌خواهید بیشتر در مورد روغن خراطین بدانید مقاله “3 واقعیت مهم در مورد روغن خراطین” را بخوانید.

روغن خراطین یک کلاژن‌ساز است. مصرف آن می‌تواند به افزایش ضخامت آلت و خون‌رسانی به آن کمک کرده و باعث بهبود کیفیت نعوظ شود.

یکی از کاربردهای روغن خراطین (که اطبای چینی و ایرانی بر آن تأکید کرده‌اند) ترمیم اعصاب است. یک مطالعه بر روی 50 مرد مبتلا به MS نشان می‌دهد که مصرف خراطین می‌تواند بر بهبود کیفت نعوظ آنها تأثیر مثبت داشته باشد.

5 اصل حکمای قدیم برای درمان اختلال نعوظ

اشاره کردیم که اختلال نعوظ یکی از شایع‌ترین مشکلات جنسی است، که علاوه بر مردان سن بالا، در مردان جوان هم مشکل‌ساز می‌شود. حکمای طب سنتی این مسئله را ذیل مشکل “ناتوانی جنسی یا ضعف باه” در منابع طب سنتی مورد بحث قرار داده‌اند.

طب سنتی نگاه یک‌پارچه و سیستمی به بدن دارد و معتقد است عارضه‌ی یک عضو، بدون هماهنگی سایر اعضا و جوارح قابل رفع نیست. در بحث اختلال نعوظ هم این نگاه حاکم است. یعنی:

 هنگامی یک نعوظ باکیفیت حاصل می‌شود که بدن سالم و اخلاط متعادل باشند، دستگاه تناسلی قوی و فکر آزاد و رها باشد. برای حاصل شدن این شروط سه گانه، کیفیت غذایی که مصرف می‌شود بسیار مهم است. 

بیشتر حکما از جمله ابن سینا، تأثیر غذا در قوت جنسی را مهم‌تر از دارو می‌دانند. بوعلی سینا در کتاب قانون می‌گوید: ” و بدان که در تقویت نیروی جنسی بیشترین اعتماد بر اغذیه است که در آن ماده زیاد و برانگیختن قوه وجود دارد”.

اگر بخواهیم، توصیه حکمای قدیم را در 5 اصل خلاصه کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

اصل یکم: قبل از هر گام باید اصلاح مزاج صورت گرفته و اخلاط در اعتدال باشند
اصل دوم: غذاهای گرم و تر و مقوی مصرف شود: شیر و عسل، کباب بره، گوشت گنجشک
اصل سوم: ادویه‌ها و عرق‌های مفرح: گلاب، زعفران، بهارنارنج در برنامه غذایی باشد
اصل چهارم: حجامت سالانه به خصوص در فصل بهار و پاییز انجام شود
اصل پنجم: خشکی مغز برطرف شود

مواردی که در این مقاله اشاره شد، خلاصه‌ای از آن چیزی است که در کتب مرجع و منابع طب سنتی آمده است. طبیعتاً بحث درمان ناتوانی جنسی در طب سنتی بسیار گسترده است که تلاش می‌شود در مقاله‌های آتی پوشش داده شود.

بوی حنا برای ما ایرانیان تداعی‌کننده‌ی حنابندان و بقچه‌ی مادر بزرگ‌هاست. حنا از 5 هزار سال پیش نزد مردمان خاورمیانه و آفریقا استفاده می‌شده است. در طب سنتی به خاطر خواص فوق‌العاده‌اش برای پوست و مو شناخته می‌شود. البته خواص حنا منحصر به درمان پوست و مو نیست. حکمای طب سنتی حنا را برای تعداد زیادی از بیماری‌ها توصیه کرده‌اند.

در این مقاله ابتدا در مورد درخت حنا و ویژگی‌های آن صحبت می‌کنیم. سپس خواص حنا و کاربردهای آن از نظر حکمای قدیم را بررسی می‌کنیم.

فهرست

• حنا چیست؟
• تاریخچه‌ی استفاده از حنا
• حنا در طب قدیم
• خواص حنا برای موی سر
• خواص حنا برای پوست
• اثرات ضد درد حنا
• سایر خواص حنا

حنا چیست؟

حنا نام درختچه‌ای است که حداکثر ارتفاع آن به 5 متر می‌رسد. برگ‌های کوچک، بیضی‌شکل و کشیده دارد. بیشتر در مناطق گرمسیر رشد می‌کند. حنا درختچه‌ی مقاومی است و بارندگی کم و شدید را تحمل می‌کند.

کلمه‌ی “حنا” از زبان عربی وارد فارسی و انگلیسی (Henna) شده است. حنا در بیشتر گویش‌های محلی ایران به همین نام به کار می‌رود ولی در برخی مناطق تلفظ آن کمی متفاوت است. در مناطق ترکمن‌نشین به آن حینا و در جنوب و قشم به آن حنیر می‌گویند. در زبان کردی هم به آن “خه‌نه” می‌گویند که به نظر می‌رسد با حنا ریشه‌ی مشترک دارد.

حنا بیشتر در قسمت‌های مرطوب شرق و شمال آفریقا، بخش‌هایی از خاورمیانه و جنوب آسیا رشد می‌کند. در ایران در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان کشت می‌شود.

• نام فارسی: حنا
• نام عربی: الحناء
• نام انگلیسی: Henna
• نام علمی: Lawsonia Inermis

حنا میوه‌های کوچک و کروی شکل دارد. غلاف میوه‌ی حنا شبیه غلاف میوه‌ی اسپند است. گل‌های درختچه‌ی حنا سفید و گاه مایل به کرمی هستند و به صورت تجمعی رشد می‌کنند و عطر مطبوعی دارند.

حنا بیشتر به خاطر پودری که از برگ‌هایش حاصل می‌شود، شهرت دارد. پودر حنا از خشک کردن و آسیاب کردن برگ درخت حنا درست می‌شود. ولی سایر اجزای آن از جمله گل و تخم نیز قابل استفاده است. از جمله روغن گل حنا. درختچه‌ی حنا از طریق قلمه‌زدن و کاشت ریشه، تکثیر می‌شود. برای ثمردهی به صورت مرتب به آبیاری نیاز دارد و سالی 2 تا 3 مرتبه از تابستان تا اواسط پاییز، برگ‌های آن برداشت می‌شود.

تاریخچه‌ی استفاده از حنا

مورخان حدس می‌زنند که اولین بار چوپان‌ها خاصیت رنگ‌دهی حنا را کشف کرده‌اند. آن‌ها احتمالاً رنگی شدن دهان گوسفندان در هنگام خوردن برگ درخت حنا را دیده‌ و به خاصیت رنگ‌دهی آن پی برده‌اند.

 استفاده درمانی و آرایشی از حنا به 5000 سال پیش برمی‌گردد. خواستگاه تولید و استفاده از حنا به احتمال قوی مناطق شمال آفریقا، خاورمیانه و هند است. مردمان این سرزمین‌ها به خاطر بافت و نوع جغرافیا در معرض نور شدید آفتاب بودند. به دلیل خاصیت خنک‌کنندگی و نیز محافظت‌کنندگی حنا، پوست دست، سر و کف پای خود را حنا می‌گرفتند. حنا هم در برابر گرمای آفتاب و هم در برابر زمختی زمین از آن‌ها محافظت می‌کرد.

یکی از اولین کاربردهای حنا به مصر باستان برمی‌گردد. مومیایی‌های به جا مانده از دوران فراعنه نشان می‌دهد که آنها قسمت‌هایی از پوست و ناخن اجساد را با حنا رنگ می‌کردند. مصریان معتقد بودند که حنا علاوه بر افزایش استحکام پوست، معنویت انسان را هم افزایش می‌دهد.

حنا در بسیاری از ادیان و فرهنگ‌ها مانند اسلام، یهودیت، بودیسم و هندویسم نماد شادی است و در مراسم‌هایی مانند عروسی، تولد و ختنه استفاده می‌شود.

 در دوران شکوه گورکانیان در هند و رواج سبک زندگی مجلل، استفاده از نقش ‌و نگارهای حنا بر بدن به خصوص دست و صورت رواج یافت. سبکی که در زبان هندی به آن مهندی (mehndi) می‌گویند و در دنیا به نام آنها شناخته‌ می‌شود. در زبان فارسی به این سبک حنانگاری گفته می‌شود

در زمان‌های قدیم از حنا در تزئین حیوانات به خصوص اسب‌‌های شاهان و فرماندهان استفاده می‌کردند. نگاره زیر مربوط به نبرد فتحعلی‌شاه با روس‌ها است. همانگونه که مشخص است پاها و قسمتی از بدن اسپ با حنا تزئین شده است.

حنابندان یکی از رسوم بسیار قدیمی عروسی در نزد ایرانیان است و سابقه‌ی آن به پیش از اسلام برمی‌گردد. ایرانیان حنا را هدیه‌ی خداوند از بهشت و آن را نماد شادی و عشق می‌دانستند. علاوه بر استعمال حنا، کشت درخت حنا در ایران هم سابقه طولانی دارد. ابومنصور معری، در سده‌ی 4 هجری به کشت درخت حنا در ایران اشاره کرده است.

حنا در طب قدیم

نام حنا به عنوان یک ماده دارویی احتمالاً اولین بار در پاپیروس‌ها ایبرس آمده است. قدمت این متون به 1500 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. در آنجا حنا به عنوان درمان بیماری قارچی کرم حلقوی (ringworm) تجویز شده است.

حنا در طب بومی و محلی ایرانیان هم جایگاه ویژه‌ای دارد. علاوه بر استفاده‌‌ی معمول آن برای رنگ کردن موی سر، در درمان برخی از بیماری‌ها هم توصیه شده است.

در بیشتر مناطق ایران برای درمان سردرد استفاده از حنا توصیه شده است. در مناطق زاگرس‌نشین برای درمان سردرد حنا و شاه‌تره را روی سر بیمار ضماد می‌کردند. مردم زنجان برای درمان سردرد، موها را با پودر سنگ چخماق شسته و سپس حنا می بندند. استفاده از گزنه و حنا برای درمان بیماری سودا در میان مردم اردبیل مرسوم بوده است.

برای اینکه بیشتر با کاربردهای حنا در طب بومی و محلی مناطق ایران آشنا شوید، می‌توانید مقاله “اثرات درمانی حنا در طب سنتی ایران”  را مطالعه کنید.

از نظر اطبای ایرانی، حنا سرد و خشک و مرکب‌القوی است. در طب سنتی مرکب‌القوی به چیزی گفته می‌شود که دارای دو اثر متضاد باشد که برخی از تأثیرات آن زود ظاهر شده و برخی دیرتر. حکما معتقد بودند که گل حنا طبیعتی معتدل و روغن آن گرم مزاج است.

در کتب مرجع طب سنتی نظیر قانون در طب، قرابادین کبیر، منصوری فی الطب و تحفه حکیم مؤمن اشارات زیادی به حنا شده و در نسخه‌های زیادی تجویز شده است. حنا کمتر به شکل خوراکی تجویز شده و بیشترین کاربرد آن به صورت ضماد و ترکیب با سایر مفردات است. در ادامه برخی از کاربردهای حنا در کتب فوق را بررسی می‌کنیم.

خواص حنا برای موی سر

بیشترین استعمال حنا برای موی سر است. حنا علاوه بر خاصیت رنگ‌دهی برای موی سر، از نظر حکمای طب سنتی برای جلوگیری از ریزش مو و رفع بیماری‌های پوست سر مفید است.

ابوعلی سینا برای جلوگیری از ریزش مو، معتقد است که باید دارویی مصرف شود که حرارت نرمی به ریشه مو رسانده، نگه‌دارنده و جذب‌کننده باشد. ابن سینا می‌گوید برای جلوگیری از ریزش مو حنا و مازو را به نسبت 4 به 1 ترکیب کرده و در سرکه تند پرمایه بریزید. این مخلوط را در قرع و انبیق (دستگاه مسی که برای تقطیر به کار می‌رفت) تقطیر کنید و حاصل آن را به موی سر بمالید (قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 7، صفحه 115).

عقیلی خراسانی در کتاب قرابادین کبیر، ترکیب حنا و روغن زیتون را برای رویش مجدد مو توصیه می‌کند. حکیم مؤمن در کتاب تحفة المؤمنین نسخه‌ی مشابهی برای رویش مو دارد. او ترکیب حنا، قطران و روغن زیتون را برای رویش مجدد مو مناسب می‌داند.

ابوعلی سینا همچنین روغن حنا را برای موی سر بسیار مفید می‌داند و اشاره می‌کند که ماساژ موی سر با روغن حنا در کاهش ریزش مو تأثیر دارد. همین توصیه را محمدصادق علیخان در کتاب مخازن التعلیم دارد و روغن حنا را برای قوام مو و همچنین سیاه کردن مو توصیه می‌کند.

خواص حنا برای پوست

بیشترین اشارات به حنا در منابع طب سنتی، برای درمان بیماری‌های پوستی است. حنا در نسخ مختلفی برای درمان بیماری‌هایی مانند آبله، جذام، پیسی و انواع زخم‌ها به کاررفته است.

از دیدگاه برخی حکما، حنا دارای قوه‌ی قابضه است و پوست را جمع کرده و باعث ضخامت آن می‌شود. در گذشته ماهیگران برای حفظ پوست خود به جهت کار مداوم با طناب، دستان خود را حنا می‌بستند. ابوعلی سینا معتقد است که حنا باعث جمع‌شدن و تقویت عضلات می‌شود. او در درمان بیماری عذیوط (سست شدن عضلات مقعد در مردان به هنگام انزال) به حنا اشاره می‌کند.

در کتاب قانون، برای رفع ترک پوست استفاده از حنا توصیه شده است. ابن‌سینا یکی از درمان‌های ترک پا را حنا می‌داند. همچنین برای ترک پوست آلت تناسلی، استفاده از حنا، توتیا و موم را تجویز می‌کند (قانون در طب، جلد 5، صفحه 275)

یکی دیگر از خواص حنا برای پوست، رفع لکه‌های پیسی روی پوست است. پیسی یا برص یک ناهنجاری رنگدانه در پوست است که باعث ایجاد لکه‌های سفید روی پوست می‌شود. ابن سینا علت این بیماری را اخلاط مضر سوداوی می‌داند. برای رنگ کردن جای پیسی، استفاده از حنا، برگ گردو و وسمه را به میزان برابر تجویز می‌کند (قانون در طب، جلد 7، صفحه 171)

یکی دیگر از فواید حنا که در طب قدیم به آن اشاره شده است درمان جزام است. حکیم مؤمن، خوردن آب خیسانده‌ی برگ حنا را برای رفع جزام توصیه می‌کند و اشاره می‌کند که جزامی که به هیچ شیوه‌ای درمان نشود، تنها با این روش رفع می‌شود. همچنین این نسخه را برای رویش ناخن و رفع زخم گوشه ناخن مفید می‌داند. (تحفة المؤمنین، محمدمؤمن حسینی تنکابنی، صحفه 321)

خواص حنا برای پوست منحصر به موارد گفته شده نیست. عقیلی خراسانی در کتاب قرابادین کبیر برای درمان سوختگی آن را تجویز نموده است. همچنین برای درمان سوزش و گرمی دست و پا نسخه‌ای شامل حنا، ختمی، لعاب اسفرزه و به‌دانه را توصیه نموده که به شکل ضماد بر روی موضع گذاشته شود.

همین اشارات را بوعلی سینا در کتاب قانون دارد. ابوعلی سینا برای درمان سوختگی و بوی بد واجبی، توصیه می‌کند که جای سوختگی حنا گرفته شود.

اثرات ضد درد حنا

همانگونه که اشاره کردیم، در بسیاری از مناطق ایران برای درمان سردرد از حنا یا ترکیب حنا و شاه‌تره استفاده می‌کنند. در بسیاری از نسخه‌های طب سنتی به اثرات ضد درد حنا اشاره شده است.

حکیم مؤمن برای رفع سردرد ضماد حنا با سرکه بر روی پیشانی را تجویز کرده است. همچنین اشاره می‌کند که برای رفع درد پهلو و کوفتگی اعضا، حنا و موم به همراه روغن گل‌سرخ بر روی موضع قرار داده شود. عقیلی خراسانی در قرابادین کبیر روغن برگ حنا را برای تسکین درد مفاصل  تقویت اعصاب و نیز رویش مو مفید می‌داند. (قرابادین کبیر، جلد 2، صفحه 926)

در کتاب مخازن التعلیم، روغن حنا برای درد مفاصل و درد عرق‌النساء (سیاتیک) توصیه شده است. روش تولید روغن حنا در این نسخه این گونه آمده که مقداری برگ حنا با دوبرابر آب جوشانده شود تا آب نصف شود. آنگاه آن را صاف نموده و با مقدار برابر روغن کنجد قاطی شده و حرارت داده شود تا کل آب تبخیر شود. (مخازن التعلیم، محمدصادق علیخان، صفحه 275)

سایر خواص حنا

خواص حنا، منحصر به موارد گفته شده در بالا نیست. حنا از نظر برخی حکما مُبَهی (افزایش دهنده میل جنسی) و تقویت کننده چشم است. در ادامه به چند مورد از خواص حنا، در طب بومی و سنتی اشاره می‌کنیم.

در طب بومی برخی مناطق، حنا برای درمان زودانزالی توصیه شده است. هر چند این نسخه در کتب مرجع طب سنتی به چشم نمی‌آید. با توجه به اینکه حنا ضخامت پوست را افزایش می‌دهد، گذاشتن حنا بر روی آلت تناسلی، باعث ضخامت پوست آلت شده و حساسیت آن را کاهش می‌دهد که به نظر می‌رسد می‌تواند در کاهش سرعت انزال مؤثر باشد.

حکیم مؤمن نوشیدن آب خیسانده ده مثقال حنا را برای درمان بیماری‌های طحال، سنگ کلیه، سنگ مثانه و عسرالبول (دشواری خروج ادرار و احساس درد هنگام ادرار کردن) بسیار مفید می‌داند. (تحفه‌المومنین، محمدمؤمن حسینی تنکابنی، صحفه 321)

ابوعلی سینا ضماد حنا به همراه داروهای دیگر را برای درمان بیماری‌های کبد مفید می‌داند (قانون در طب، جلد 4، صفحه 209). همچنین برای درمان زَحیر، توصیه می‌کند که پارچه آغشته به گلاب و حنا بر روی مقعد گذاشته شود. زحیر نوعی اسهال خونی است که طبیبان آن را این گونه تعریف کرده‌اند: زحیر جنبشی (پیچشی) است در روده راست (بزرگ) که شخص را ناچار می‌کند که برای دفع براز (مدفوع) برخیزد اما چون به مبرز (دستشویی) رود، چیزی جز اندکی مخاط آمیخته به خونی رقیق او را بیرون نیاید.

موارد بیشتری از کاربرد حنا در طب قدیم وجود دارد که بیش از این در این مجال نمی‌گنجد.

جمع‌بندی

مواردی که اشاره شد، بخشی از خواص حنا است که در کتب طب سنتی آمده است. علاوه بر طب سنتی، تحقیقات علمی جدید هم روی تأثیر حنا در درمان بیماری‌ها صورت گرفته است که ان‌شاالله در مقاله‌ی بعدی به صورت مفصل به آن اشاره می‌شود.

شما هم اگر در طب بومی و محلی خود کاربردی از حنا را می‌دانید که در این جا به آن اشاره نشده است، سپاسگزار هستیم تا آن را برای ما بنویسید.

• ریشه چاقی از دیدگاه طب سنتی چیست؟
• حکمای قدیم چه نظری در مورد چاقی داشته‌اند؟
• پزشکی جدید به چه چیزی چاقی می‌گوید؟
• چه راهکارهایی برای درمان چاقی وجود دارد؟

کمتر واژه‌ای در حوزه‌ی سلامتی، به اندازه لاغری ذهن و زبان مردم را تسخیر کرده است. هزاران متخصص، کلینیک، حکیم، وبسایت و پیج‌ اینستاگرامی در این حوزه مشغول فعالیت هستند تا مردم بتوانند تناسب اندام دلخواه خود را به دست بیاورند. اما بسیاری از این روش‌ها و توصیه‌‌ها، فاقد مبنای علمی و مستند هستند و ممکن است برای سلامت فرد هم مضر باشند.

ما در این مقاله تلاش می‌کنیم به سوالات فوق پاسخ دهیم. ابتدا چاقی و دلایل آن را از نظر پزشکی جدید بررسی می‌کنیم و بعد از آن توضیحاتی در مورد چاقی از دیدگاه طب سنتی و حکمای قدیم ارائه خواهیم کرد.

فهرست:

• چاقی از دیدگاه پزشکی جدید
• تعریف چاقی
• چاقی، معضل دوران جدید
• چرا چاق می‌شویم؟
• راهکارهای کاهش وزن
• چاقی از دیدگاه طب سنتی
• نظر حکمای قدیم در مورد چاقی
• 7 توصیه حکمای قدیم برای لاغری

چاقی از دیدگاه پزشکی جدید

در ادامه ابتدا به تعریف چاقی از دیدگاه علم جدید می‌پردازیم. و علل چاقی از نظر پزشکی را بررسی می‌کنیم. طبیعتاً آنچه اشاره می‌شود یک خلاصه بسیار کلی از آرایی است که در این زمنیه وجود دارد. چرا که این حوزه بسیار گسترده است و روز به روز بر حجم تحقیقات نیز افزوده می‌شود.

تعریف چاقی

سازمان بهداشت جهانی (WHO)، چاقی و اضافه‌وزن را این‌گونه تعریف می‌کند:

تجمع غیرطبیعی و بیش‌ از اندازه چربی  در بدن که سلامتی فرد را به مخاطره بیاندازد.

برای تشخیص میزان تجمع چربی در بدن از شاخص BMI استفاده می‌شود. BMI مخفف عبارت Body Mass Index به معنی “شاخص توده بدنی” است. BMI شاخص ساده‌ای است که نسبت قد به وزن را در بزرگسالان می‌سنجد. این شاخص از تقسیم وزن فرد بر مجذور قد آن به متر به دست می‌آید.

شخص BMI این‌گونه محاسبه می‌شود:

(قد به متر * قد به متر)/وزن فرد به کیلوگرم = BMI

حال عدد به دست آمده برای BMI مشخص می‌کند ما در چه محدوده‌ای هستیم. در تصویر زیر طبقه‌بندی شاخص را مشاهده می‌کنید. برای مثال بالا عدد ما 27.8 شد که در محدوده اضافه وزن است. یعنی فرد اضافه وزن دارد اما چاق نیست.

فردی که شاخص توده بدنی آن بیشتر از 25 باشد، دارای اضافه وزن و اگر بیشتر از 30 باشد چاق محسوب می‌شود. البته خود چاقی هم به 3 درجه تقسیم می‌شود:

• بین 30 تا 35 : چاقی درجه1
• بین 30 تا 40: چاقی درجه 2
• بالای 40: چاقی درجه 3 یا به اصطلاح خیلی چاق

البته باید توجه داشت که شاخص BMI برای بزرگسالان است. برای کودکان و نوجوانان که در حال رشد هستند و قد آن‌ها ثابت نیست، شاخص به گونه‌ای دیگر برآورد می‌شود.

شاخص‌های دیگری نیز برای سنجش میزان چاقی وجود دارند. یکی از این شاخص‌ها، اندازه دور کمر یا waist circumference است که به اختصار WC گفته می‌شود.

شاخص WC برای اندازه‌گیری چاقی شکمی به کار می‌رود. بر اساس این شاخص، چنانچه اندازه دور کمر برای زنان بیشتر از 88 سانتی‌متر باشد به معنی چاقی شکمی بوده و برای سلامتی آن‌ها زیان‌آور است. این عدد برای مردان 103 سانتی‌متر است. البته گاهی برای سنجش دقیق‌تر نسبت دور کمر به باسن نیز اندازه گرفته‌ می‌شود. این شاخص به اختصار WHR نامیده می‌شود.

شاخص‌های متنوع و تخصصی دیگری نیز برای سنجش چاقی وجود دارد که البته شاخص BMI در سراسر جهان به عنوان شاخص استاندارد مورد توافق قرار گرفته است.

چاقی، معضل دوران جدید

برای اینکه تصویر دقیق‌تری از میزان چاقی و خطرات آن در ذهن شما شکل بگیرد، به این آمار دقت کنید، در سال 2020:

• از هر 8 نفر یک نفر در جهان چاق بوده است.
• 2.5 میلیارد بزرگسال بالای 18 سال، دارای اضافه وزن بوده‌اند.
• حدود 37 میلیون کودک زیر 5 سال، دارای اضافه وزن هستند.
• چاقی بزرگسالان به نسبت سال 1990 دو برابر شده است.
• تخمین زده می‌شود 5 میلیون مرگ و میر به خاطر عوارض ناشی از چاقی روی داده است.

منبع: سایت WHO

چاقی بزرگترین معضل بهداشت عمومی دوران ما است. بر اساس رتبه‌بندی فدراسیون جهانی چاقی، به استثنای گروهی از کشورهای جنوب شرقی و شرق آسیا، بیشتر کشورهای جهان کم‌و‌بیش با این معضل روبه‌رو هستند. نقشه جغرافیایی جهان بر اساس میزان چاقی را می‌توانید اینجا ببینید. ایران در رده میانی کشورها قرار دارد و جزء کشورهای چاق محسوب نمی‌شود.

کشورهایی که با مسئله چاقی روبه‌رو هستند سالانه میلیاردها دلار هزینه متحمل می‎‌شوند. از جمله در بحث درمان و مراقبت‌های بهداشتی.

چاقی زمینه‌ساز دسته‌ای از بیماری‌ها است که برای سلامت جامعه خطرناک و بسیار هزینه‌ساز هستند. سازمان بهداشت جهانی تأکید می‌کند که اگر روند کنونی چاقی در جهان کنترل نشود، هزینه‌های سربار آن تا سال 2030 به 3 تریلیون دلار و تا سال 2060 به 18 تریلیون دلار می‌رسد.

علاوه بر هزینه‌های مستقیم درمان، چاقی اثرات نامطلوب روانی روی بیشتر افراد دارد و باعث صدمه به عزت نفس و اعتمادبه‌نفس آنها می‌شود.

چرا چاق می‌شویم؟

چاقی یک پدیده‌ی پیچیده است و دلایل بسیار زیادی ممکن است داشته باشد. حتی روی برخی از دلایل و ریشه‌های آن اتفاق‌نظر وجود ندارد.

در نگاه کلی چاقی زمانی روی می دهد که مقدار کالری دریافتی بدن ما، از مقدار کالری‌ای که مصرف می‌کنیم بیشتر است و کالری اضافه به شکل چربی در بدن ذخیره می‌شود.

دلایل اصلی چاقی را می‌توان به چهار عامل اصلی تقسیم کرد:

یک: رژیم غذایی

یکی از اصلی‌ترین دلایل چاقی مصرف بیش از اندازه کالری یا به اصطلاح پرخوری است. مصرف بیش از اندازه غذاهای پرکالری باعث انباشت کالری اضافه در بدن به شکل چربی و در نتیجه چاقی می‌شود. دسترسی آسان به مواد غذایی به خصوص مواد حاوی کربوهیدرات از جمله نان و یا نشاسته‌دار مانند برنج و سیب‌زمینی، باعث شده است که بیشتر افراد بیش از نیاز خود در طول شبانه‌روز غذا بخورند.

مصرف بیش از اندازه فست فود، غذاهای فرآوری شده، الکل و نوشیدنی‌های گازدار یکی از عوامل اصلی چاقی است.

دو: سبک زندگی

سبک زندگی جدید تحرک را از برنامه‌ی روزانه بسیاری از ما حذف کرده است. زندگی ماشینی به گونه‌ای است که اگر خود آگاهانه برنامه‌ریزی نکنیم، تقریباً نیازی به تحرک نداریم. منظور از تحرک فعالیتی است که به بدن ما فشار آورده و باعث تعریق و مصرف کالری شود.

ما بیشتر اوقات یا پشت میز در حال کار کردن هستیم یا روی مبل در حال تماش تلویزیون یا وب‌گردی لم داده‌ایم. این سبک زندگی علاوه بر اینکه باعث می‌شود ما کالری دریافتی را نسوزانیم، بلکه خود به عاملی برای تشویق و تحریک ما به خوردن بیشتر نیز بدل شده است.

سه: ژنتیک

شنیده‌ایم که برخی افراد می‌گویند ما استعداد چاقی داریم. این حرف از نظر پزشکی نادرست نیست. اگر والدین ما یا یکی از آن‌ها چاق باشند، به احتمال قوی ما نیز دارای ژن چاقی هستیم و احتمال بروز چاقی در ما افزایش پیدا می‌کند. برخی ژن‌ها از طریق افزایش سطح گرسنگی، تغییر مصرف کالری، کاهش توان کنترل غذا خوردن و کاهش میل به تحرک باعث بروز زمینه چاقی می‌شوند.

چهار: بیماری

گاهی چاقی نه به دلیل مصرف بیش از اندازه کالری یا کم‌تحرکی، بلکه به دلیل برخی از بیماری‌ها روی می‌دهد. شایع‌ترین بیماری عامل چاقی، کم‌کاری تیروئید است. هورمون تیروئید متابولیسم سلول‌ها را کنترل می‌کند و کاهش این هورمون در بدن منجر به کاهش سوخت وساز می‌شود.

سندروم کوشینگ یکی دیگر از بیماری‌هایی است که منجر به چاقی می‌شود. این اختلال نادر به دلیل افزایش بیش از حد هورمون کورتیزول در بلند مدت ایجاد می‌شود و عوارضی مانند پف صورت، تجمع چربی در شکم، ران و پشت گردن دارد.

علاوه بر موارد چهارگانه فوق که اصلی‌ترین عامل هستند، چاقی ممکن است به دلایل دیگری نظیر مصرف برخی داروها روی دهد. مثلاً برخی داروهای ضدافسردگی و ضداسکیزوفرنی ممکن است باعث ایجاد اضافه وزن در فرد شوند.

راهکارهای کاهش وزن

اگر امروز تصمیم به کاهش وزن داشته باشید، شاید سخت‌ترین گام انتخاب روش این کار باشد. حجم اطلاعات، روش‌ها، توصیه‌ها، داروها و ادعاها در این زمینه آن‌قدر زیاد است که تصمیم‌گیری و پایبندی به آن را به یک چالشی جدی برای شما تبدیل می‌کند. چالشی که شاید در نهایت باعث شود بیشتر افراد از خیر کاهش وزن بگذرند.

انواع رژیم‌های لاغری از جمله پالئو، وگان، کتوژنیک (انواع رژیم‌های لاغری)، داروهای چربی‌سوز و برنامه‌های ورزشی توسط پزشکان تغذیه، کلینیک‌های لاغری و تناسب اندام و هزاران پیج در شبکه‌های اجتماعی به مردم توصیه می‌شوند.

بررسی همه راهکارهای لاغری در یک مقاله امکان‌پذیر نیست ولی به صورت خلاصه به رایج‌ترین روش‌های کاهش وزن اشاره می‌کنیم:

رژیم غذایی و فعالیت ورزشی:

رایج‌ترین و کم‌ریسک‌ترین روش کاهش وزن رژیم غذایی در کنار سطحی از فعالیت بدنی است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای لاغری، کاهش کالری دریافتی به خصوص از طریق غذاهای فرآوری شده، چربی‌های اشباع و قند و نمک را در کنار افزایش فعالیت ورزشی به مردم توصیه می‌کند.

این حرف که رژیم و فعالیت بهترین راهکار کاهش وزن است به ظاهر آسان است. اینکه بعد از شام از لذت لم دادن روی مبل و خوردن شیرینی خامه‌ای صرف نظر کنیم و صبح زود قید خواب شیرین صبحگاهی را بزنیم و در پارک ورزش کنیم کار هر کسی نیست. بیشتر افراد با اشتیاق شروع کرده اما بعد از مدتی کم‌آورده و به روال سابق برمی‌گردند. لازمه‌ی پیابندی به این سبک زندگی داشتن اراده و نظم شخصی است.

استفاده از دارو:

استفاده از داروهای لاغری در میان پزشکان و متخصصان تغذیه محل مناقشه زیادی است. برخی از پزشکان به صورت کلی استفاده از آن‌ها را توصیه نمی‌کنند و تنها در حالت‌هایی مانند دیابت و یا چاقی بسیار شدید مصرف آنها را مجاز می‌دانند. برخی دیگر بر این باور هستند که با توجه به سبک زندگی پایبندی به رژیم غذایی و فعالیت بدنی بسیار دشوار بوده و راه آسان‌تر استفاده از دارو در کنار سایر روش‌ها است.

مکانیسم اثر بیشتر این داروها به صورت زیر است:

• کاهش جذب چربی: بیشتر جذب چربی در بدن در روده کوچک اتفاق می‌افتد. این قرص‌ها مانع تجذیه چربی در روده کوچک شده و از این طریق بیشتر چربی غذا به همراه مدفوع دفع می‌شود.
• کاهش اشتها: برخی قرص‌ها در فرد احساس سیری کاذب ایجاد می‌کنند. در واقع به نوعی مغز را فریب داده تا احساس سیری کند و از این طریق اشتهای فرد و در نتیجه میزان کالری دریافتی بدن را کاهش می‌دهند.
• افزایش متابولیسم بدن: این دسته از داروها، با افزایش سوخت‌وساز سلولی و افزایش گرمای بدن، میزان مصرف کالری را افزایش داده تا به تدریج ذخیره چربی بدن کاهش پیدا کند.

همان‌طور که اشاره شد بیشتر متخصصان مصرف داروهای لاغری را به عنوان اولین راهکار توصیه نمی‌کنند چرا که ممکن است عوارض بدی برای بدن داشته باشد.

بیشتر داروهای لاغری دارای عوارض هستند. داروهایی که باعث کاهش جذب چربی می‌شوند، در بلند مدت ممکن است به بدن صدمه بزنند. چرا که برخی از حیاتی‌ترین ویتامین‌های مورد نیاز بدن از جمله A ،E و D محلول در چربی هستند و هنگامی که چربی غذا دفع شود، میزان جذب این ویتامین‌ها هم به شدت کاهش پیدا می‌کند.

به دلیل وجود این عوارض، بیشتر مراجع پزشکی در دنیا مصرف داروی لاغری را توصیه نمی‌کنند. به طور مثال سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) از میان داروهای موجود در بازار آمریکا، تنها 6 نمونه آن را تأیید کرده است.

عمل لاغری:

یکی دیگر از روش‌های رایج کاهش وزن عمل جراحی لاغری است که به عمل باریاتریک (Bariatric surgery) معروف است. در جراحی لاغری تغییراتی در اندازه معده و سیستم گوارش ایجاد می‌شود.

روش‌های مختلفی برای جراحی لاغری وجود دارد از جمله بای‌پس و اسلیو معده. جهت اطلاع از انواع روش‌های جراحی و همچنین عوارض آن‌ها، می‌توانید این مقاله را بخوانید.

چربی‌کشی:

یکی دیگر از روش‌های رایج برای رهایی از چاقی، خارج کردن چربی‌ از بدن یا چربی‌کشی است. این کار به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که رایج‌ترین آن‌ لیپوساکشن و لیپوماتیک است.

در روش لیپوساکش (Liposuction) چربی‌های نواحی شکم، ران، باسن و … با استفاده از دستگاه مکنده از بدن خارج می‌شود. روش لیپوماتیک (Lipomatic) تفاوت‌هایی با لیپوساکشن دارد. در این روش ابتدا چربی توسط دستگاه فراصوت از بافت جدا شده و سپس آن را از بدن خارج می‌کنند که نسبت لیپوساکشن درد و خون‌ریزی کم‌تری دارد.

در کل این نوع عمل به دلیل عوارض زیادی که دارد توصیه نمی‌شوند. از جمله تغییر فرم پوست، به هم خورد تعادل مایعات بدن، تجمع آب در برخی نواحی و عفونت.

در عمل چربی‌کشی، چربی اضافه بدن به وسیله یک لوله توخالی و یک دست مکنده، از محل تجمع آن در بدن مانند شکم، ران، باسن و سینه خارج می‌شود. این روش می‌تواند عوارضی مانند عفونت، آمبولی، التهاب، آسیب رسیدن به اندام‌ها و عصب‌ها، مرگ بافت پوست، کبودی بیش از حد و مسمومیت ناشی از داروی بیهوشی و حتی مرگ را داشته باشد.

چهار روشی که اشاره شد، رایج‌ترین راهکارها برای درمان چاقی است. که البته اشاره کردیم که به جز رژیم غذایی و فعالیت ورزشی بقیه روش‌ها خالی از عارضه نیست و در نتیجه توسط بیشتر پزشکان و همچنین مراجع پزشکی دنیا، توصیه نمی‌شوند.

در ادامه ابتدا چاقی از دیدگاه طب سنتی را توضیح می‌دهیم. سپس نظر برخی از حکمای مشهور در مورد درمان چاقی را بررسی می‌کنیم و در نهایت بحث را با هفت اصل کلی برای درمان چاقی از دید طب سنتی به پایان می‌بریم.

چاقی از دیدگاه طب سنتی

طب سنتی نگاه کل‌نگر و سیستمی به بدن دارد. در طب سنتی کارکرد یک عضو نمی‌تواند جدا از کارکرد کل بدن باشد. در این نگاه کل‌نگر، ریشه بیماری به برهم خوردن تعادل مزاج برمی‌گردد. غالب حکمای طب سنتی، ریشه چاقی را غلبه بلغم و تری معده می‌دانند. یعنی معتقد هستند که افراد چاق مزاج سرد و تری دارند. البته در طب سنتی هر نوع افزایش وزنی چاقی خطرناک نیست.

چاقی از دیدگاه طب سنتی، هنگامی خطرناک است و باید درمان شود که به صورت پف در اندام‌های بدن وی به خصوص در اندام‌های میانی یعنی شکم و باسن خود را نشان دهد. حکما، چاقی را به دو دسته تقسیم کرده‌اند:

• چاقی لحمی یا گوشتی: در این چاقی، فرد ذاتاً درشت اندام و استخوان‌دار است. چاقی به صورت یکنواخت در بدن توزیع شده است. این چاقی به چاقی گرم مشهور است و تا هنگامی که اندام بدن از حالت تعادل خارج نشود ضرری برای فرد ندارد.
• چاقی شحمی یا چربی: نوع خطرناک چاقی که نیاز به درمان پیدا می‌کند، چاقی ناشی از انباشت چربی به خصوص در قسمت میانی بدن است. این چاقی ناشی از سردی معده و افزایش رطوبت بدن است و برای سلامتی فرد مضر است.

در ویدیوی زیر حکیم خیراندیش در مورد تفاوت این دو چاقی و راهکار آن صحبت می‌کند.

در ادامه، دیدگاه برخی از حکمای مرجع طب سنتی را در مورد چاقی آورده‌ایم. البته از میان کتب مرجع طب سنتی تنها به چهار مورد اشاره می‌شود. طبیعتا کتاب‌های بسیاری در مورد چاقی صحبت کرده و نسخ زیادی هم ارائه شده است.

نظر حکمای قدیم در مورد چاقی

مسئله چاقی به این شکل که امروز دغدغه جامعه است، در گذشته به خاطر سبک زندگی پررنگ نبوده است. اما این بدان معنی نیست که چاقی وجود نداشته است. نگاره‌ها و نقاشی‌های قدیم به خصوص از درباریان نشان می‌دهد که در میان آنان افراد فربه وجود داشته‌اند (نگاره‌ی شاه سلطان حسین صفوی در موزه بریتانیا که او را در حال توزیع هدایا نشان می‌دهد).

غالب حمکای قدیم در مورد چاقی صحبت کرده‌اند و آن را یک مرض دانسته‌اند. این نشان می‌دهد که معضل چاقی در دوران قدیم هم وجود داشته و مردم برای رفع آن به حکیم و طبیب مراجعه می‌کردند. ما دیدگاه چهار نفر از حکمای ایرانی و همچنین دیدگاه یکی از حکمای هند را در مورد چاقی به اختصار توضیح می‌دهیم.

ابوعلی سینا

ابوعلی‌سینا در جلد هفتم کتاب قانون به صورت مفصل راجع به چاقی صحبت می‌کند. او ریشه اصلی چاقی را پرخوری و طبع سرد می‌داند و اشاره می‌کند که افرادی که بیش از حد چاق هستند، حتماً مزاجشان سرد است. او چاقی بیش از حد را یک بلا می‌داند و زیان‌های زیر را برایش برمی‌شمارد:

• تنبلی در حرکت و زندگی
• فشار بر رگ‌ها و جریان خون
• فساد روان
• فساد معده و روده
• سکته
• احتمال مرگ زودرس
• کاهش اثر دارو و سختی درمان

یکی از مواردی که ابن‌سینا روی آن تأکید زیادی دارد، این است که افراد چاق اگر بیمار شوند به سختی معالجه می‌شوند. زیرا که دارو به خوبی از رگ عبور نمی‌کند تا به جای مورد نظر در بدن برسد. البته مطالعات زیادی روی بحث سیستم ایمنی افراد چاق صورت گرفته که تا حد زیادی این نظر ابوعلی سینا را تأیید می‌کند. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که سیستم ایمنی افراد چاق در برابر عفونت‌های فصلی از جمله سرماخودرگی آسیب‌پذیرتر است.

ابوعلی سینا منطق جالبی در مواجه با چاقی دارد. او می‌گوید راه حل لاغری این است که ببینی چه چیز تو را چاق کرده است، برعکس همان‌ها را انجام بده. او کم‌کردن خوراک، ورزش و فعالیت سخت، خوردن غذاهای گرم و خشک و همچنین مفردات مسهل و مدر را برای لاغری توصیه می‌کند.

ابوعلی سینا سپس نسخه‌هایی برای لاغری هم ارائه می‌کند. او می‌گوید داروهای لاغری باید ادرارآور و لطیف باشند. از جنس همان داروهایی که در زنان خون حیض را باز می‌کنند. این داروها مانع رفتن غذا به سمت رگ‌ها و جذب آن می‌شوند. ابن‌سینا کوشاد، سداب، کرفس کوهی و سندروس را برای لاغری بسیار مفید می‌داند.

زکریای رازی

زکریای رازی در کتاب منصوری فی طب منطق ابن‌سینا را در مواجه با لاغری دارد. می‌گوید برای لاغری باید توصیه‌های چاقی را به صورت برعکس عمل نمود. رازی کاهش خوراک، افزایش فعالیت و خوردن غذاهای گرم و خشک را برای لاغری مفید می‌داند.

زکریای رازی برای لاغری توصیه می‌کند که از خوردن غذاهایی که ارزش غذایی بالا دارند مانند گوشت و شراب پرهیز کنیم و غذاهای تند، شور و ادرارآور را در برنامه غذایی خود قرار دهیم.

از جمله داروهایی که رازی تجویز می‌کند اطریفل صغیر، ایارج فیقرا و تربد است. تربد گیاهی ضد بلغم است و رطوبت معده را دفع می‌کند و ایارج فقیرا هم باعث روان‌ شدن شکم می‌شود. از دیگر نسخه‌های رازی برای لاغری رازیانه، زیره کرمانی، سداب، تخم کرفس و مرزنجوش است.

رازی همچنین تحمیل مشقت و سختی بر بدن از جمله کم‎ خوابیدن، خوابیدن روی بستر سفت و ماندن در زیر نور خورشید را برای لاغری توصیه می‌کند.

حکیم جرجانی

جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی که یکی از کتب مهم و کلاسیک طب سنتی است، دو توصیه کلی برای لاغری ذکر می‌کند. یکی در باب تغییر سبک زندگی و دیگری در بابت تغییر خوراک.

در بابت تغییر سبک زندگی، جرجانی کم کردن خوراک ، خوابیدن بر بستر سخت، پرهیز از آب سرد و فعالیت بدنی را برای درمان چاقی مفرط ضروری می‌داند. در بابت تغییر خوراک، جرجانی معتقد است که باید از خوردن غذایی که خون بسیار تولید می‌کنند پرهیز شود و ادویه‌های تند و گرم و خشک همیشه همراه غذا مصرف شود.

جرجانی می‌گوید برای درمان لاغری باید مزاج سرد درمان شود. همچنین باید داروهایی مانند اطریفل صغیر، و داروهای مدر، لطیف‌کننده و بازکننده مصرف شود چرا که این داروها باعث می شود در هضم دوم غذا کم‌تر به سوی رگ‌ها برود و جذب آن در بدن کم شود.

حکیم اعظم خان

محمد اعظم‌خان رامپوری، پزشک فارسی زبان هندی در کتاب اکسیر اعظم، ابتدا در بابت مضرات چاقی مفرط سخن گفته است و به آرای ابن‌سینا در این باب اشاره می‌کند. او چاقی زیاد را عامل تنگی نفس، ضعف شهوت، احتمال سکته و سختی درمان می‌داند.

در کتاب اکسیر اعظم خوردن مسهلات گرم و خشک و مدرات قوی و بازکننده و همچنین اطریفلات توصیه می‌شود. اعظم خان همچنین به توصیه سایر حکما در بابت تغییر سبک زندگی اشاره می‌کند و تحمیل مشقت بر بدن و کم کردن خوراک را برای رفع چاقی ضروری می‌داند.

نسخه کتاب اکسیر اعظم برای لاغری ترکیب لاک مغسول، نانخواه، زیره سیاه و مرزنجوش است. او همچنین مصرف زیره سیاه و سرکه را به صورت ناشتا یک مهزل (لاغرکننده) قوی می‌داند.

بهاءالدوله رازی

در کتاب خلاصه‌التجارب بهاءالدوله، ریشه چاقی تری مزاج و غلبه خون متین ذکر شده است. بهاءالدوله رازی، در بیان مشکلات چاقی تقریبا همان نظر ابن‌سینا را دارد مضرات زیادی برای چاقی بیان می‌کند از جمله سختی حرکت و احتمال سکته قلبی، تنگی نفس، کاهش میل جنسی و احتمال سقط در زنان.

بهاءالدوله برای درمان چاقی توصیه‌های زیر را در دارد:

• صبور بودن و نداشتن عجله برای رفع چاقی
• مصرف مفردات مسهل برای بهبود اجابت مزاج
• مصرف غذاهای تلخ و شور و با خاصیت غذایی کم.
• تجویز داروهای مُجَفّف به منظور رفع سردی و رطوبت معده

جمع‌بندی: 7 توصیه حکمای قدیم برای لاغری

در قسمت قبل آرای حکمای قدیم در مورد چاقی را توضیح دادیم. هنگامی که چاقی از دیدگاه طب سنتی و حکما را دقیق‌تر بررسی کنیم، متوجه یکپارچگی و یک وحدت رویه در این آرا می‌شویم. به نظر ما هفت اصل کلی، که در میان آرای این حکما مشترک است به شرح زیر است:

اصل اول: برای لاغری عجله نکنید که نتیجه معکوس می‌دهد

برای لاغری نباید عجله کرد. رفع چاقی نیازمند صبر و مداومت است. به فرموده شیخ اجل “هر آنچه زود برآید، دیر نپاید”.

اصل دوم: معده را گرم کنید

ابن سینا می‌گوید همه افراد چاق معده و طبع سرد دارند. قدم اول در درمان چاقی این است که با مصرف داروهای گرم و خشک رطوبت معده گرفته شود.

اصل سوم: غذای خود را کم کنید

برای لاغر شدن چاره‌ای نداریم جز اینکه کمی گرسنگی بکشیم تا عادت به کم خوردن کنیم.

اصل چهارم: ورزش و فعالیت خود را افزایش دهید

امکان ندارد بدون سطحی از فعالیت بدنی ما بتوانیم لاغر شویم. لاغری نیازمند این است بدن کالری اضافه و ذخیره شده خود را بسوزاند.

اصل پنجم: غذا و ادویه‌های گرم و خشک مصرف کنید

غذاهای سرد بلغم می‌آورند و بلغم ریشه و علت چاقی است. در رژیم غذایی خود ادویه‌های گرم و خشک قرار دهید تا سوخت و ساز بدن بالا برود.

اصل ششم: به جسم خود سختی دهید

لاغر شدن نیازمند تحمیل میزانی از سختی و مشقت بر بدن است. به قول حافظ “نازپروده تنعم نبرد راه به دوست”.

اصل هفتم: حتماً یبوست خود را درمان کنید

یبوست نه تنها مانع درمان چاقی، بلکه به گفته اطبای قدیم ام‌ُالأمراض است. رفع چاقی نیازمند این است که مزاج خود را از طریق مفردات مسهل و مدر لینت دهیم.

البته لازم است اشاره کنیم، که نسخه درمان چاقی برای هر فرد بسته به مزاج و سن او ممکن است تفاوت داشته باشد. آن‌چه که اشاره شد، خلاصه‌ای از آرا و نظرات حکمای قدیم و پزشکی جدید در مورد علل و درمان چاقی بود.

• تجربه شما در درمان چاقی چیست؟
• تا کنون پیش آمده که به رژیم و فعالیت بدنی روی آورده و بعد از مدتی بی‌خیال شود؟ اگر جواب مثبت است به چه علت؟
• نظر شما در مورد راه‌کارهای طب سنتی در درمان چاقی چیست؟

• آیا می‌دانید روغن خراطین درمان قطعی زود انزالی است؟
• دیگه ژل تزریق نکن، با این نسخه گونه‌هات همون چیزی میشه که می‌خوای.
• افزایش تضمینی …. سانت فقط در سه ماه با روغن خراطین اصل هندی.

این‌ جملات بخشی از تبلیغاتی است که روزانه در فضای وب و شبکه‌های اجتماعی و احتمالاً بر روی درب مغازه‌های عطاری در چند سال اخیر مشاهده کرده‌ایم.

چقدر از این تبلیغات واقعی است؟ آیا روغن خراطین این اثربخشی‌ها را دارد؟ چه میزان از این توصیه‌ها بر پایه منابع معتبر طب سنتی است؟ آیا پزشکی جدید تأثیر روغن خراطین در رفع این مشکلات را تأیید می‌کند؟

برای یافتن پاسخ این سوالات تا آخر این مقاله با ما همراه باشید تا 3 واقعیت مهم درباره این روغن را به شما بگوییم.

فهرست:

• درباره کرم خراطین
• خراطین در طب قدیم
• ویژگی‌های خاص کرم خراطین
• کاربردهای درمانی کرم خراطین
• سه واقعیت مهم در مورد روغن خراطین

درباره کرم خراطین

کرم خراطین گونه‌ای از کرم‌های خاکی (Earthworm) است. این کرم بدنی حلقوی دارد و طول آن به 10 سانتی‌متر می‌رسد. نام علمی این کرم  ایزینیا فتیدا (Eisenia fetida) است. Fetida معادل لاتین Fetid به معنی گندیده است که اشاره به بوی متعفن و بسیار بد مایعی است است که این کرم‌ها در مواجه با خطر از خود خارج می‌کنند.

خراطین به دلیل رنگ و شکل ظاهری به کرم قرمز، کرم مارپیچ و کرم ببری هم مشهور است. اطلاعات بیشتر در مورد فیزیولوژی این کرم را در این لینک بخوانید.

کرم خراطین به رنگ قرمز، قهوه‌ای و گاهی تیره در خاک ظاهر می‌شود. رنگ آن‌ها در میانه شکم تیره‌تر از بقیه بدن است. این کرم بسیار قوی است و در طیف وسیعی از نوسانات دمایی و رطوبتی زنده می‌ماند. همچنین از سیستم ایمنی و خودترمیمی پیشرفته‌ای برخوردار است و به راحتی زخم‌های خود را ترمیم می‌کند.

خراطین در خاک‌های مرطوب، زمین‌های گلی و کودهای حیوانی زندگی می‌کند. این کرم می‌‎تواند تا چهار سال عمر کند و اغلب از گیاهان فاسد و بدن جانواران مرده تغذیه می‌کند.

خراطین دوجنسی است. یعنی هر کرم خراطین هم جنسیت نر دارد و هم ماده. کمربند تناسلی خراطین به شکل غده‌ای حلقه مانند در اطراف بدن آن قرار دارد. کرم‌های‌ خراطین از طریق تخم‌گذاری زاد و ولد می‌کنند.

کرم خراطین در تولید ورمی‌کمپوست (Vermicompost) کاربرد زیادی دارد. ورمی کمپوست کود آلی است که از فعالیت کرم خاکی حاصل شده باشد. کرم‌ها با کاوش خاک و تغذیه عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه می‌کنند و قدرت باروری آن را افزایش می‌دهند.

خراطین اسکلت داخلی و خارجی ندارد و بدن آن بسیار نرم است. بدن این کرم حاوی درصد بسیار بالایی پروتئین ( نزدیک به 60 درصد) و 15 درصد اسید چرب غیراشباع و مقادیر زیادی روغن امگا3 است.

خراطین در طب قدیم

اولین کاربردهای درمانی کرم خراطین را احتمالاً چینی‌ها کشف کرده‌اند. کرم خراطین در طب سنتی چین کاربرد زیادی داشته است. چینی‌ها برای درمان تب، درد و زخم بستر از این کرم استفاده کرده‌اند.

یکی از اولین اشارات به استفاده دارویی از کرم‌های خاکی در کتاب “The Divine Farmer’s Materia Medica” است که مروبط به 200 سال پیش از میلاد مسیح می‌باشد. این کتاب یکی از 10 کتاب مهم کلاسیک طب چینی است. در این کتاب مواد غذایی و دارویی بر حسب سمیت و خواص آن‌ها طبقه‎‌بندی شده است. کرم خراطین در دسته مواد بدون خطر و قابل استفاده دارویی قرار دارد.

در طب ایرانی هم اشارات زیادی به خراطین شده است. ابوعلی سینا، زکریای رازی و حکیم مؤمن از جلمه حکمایی هستند که بر خواص درمانی خراطین تأکید داشته‌اند. در این میان حکیم مؤمن به صورت مفصل‌تر راجع به خراطین صحبت کرده است.

ابوعلی سینا در جلد دوم کتاب قانون اشاره مختصری به خراطین یا به گفته او کرم سرخ دارد. بوعلی سینا ضماد آن را برای درد گوش و ترمیم اعصاب قطع شده، مفید می‌داند. همچنین مصرف کوبیده کرم خراطین خشک شده به همراه شراب سیاه را برای دفع سنگ کلیه توصیه می‌کند (قانون، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، جلد 2، ص 349).

ابوعلی سینا در جلد دوم کتاب قانون، به صورت مختصر راجع به خرطین صحبت کرده است. او می‌گوید به نظرش طبع این کرم گرم است. روی اثرات ضددرد آن برای رفع دردهای قسمت سر (گوش و دندان) تأکید می‌کند. برای رفع یرقان مصرف آن را به همراه شراب توصیه می‌کند. در کتاب قانون اشاره‌ای به حجم‌دهندگی خراطین نشده است.

زکریای رازی هم در کتاب “منصوری فی طب” اشاراتی به خراطین دارد. او کوبیده خراطین به همراه روغن زنبق را برای بزرگ کردن آلت تناسلی تجویز می‌کند.

حکیم مؤمن در کتاب تحفةالمؤمنین چندین خاصیت را برای کرم خراطین ذکر می‌کند. از جلمه: ترمیم اعصاب قطع شده، تسکین درد گوش، جاانداختن استخوان دررفته و نیز بزرگ کردن آلت تناسلی.

حکیم مؤمن در کتاب تحفه، کرم خراطین را گرم و تر می‌داند. اشاره می‌کند که اگر خراطین تازه به همراه روغن زیتون حرارت داده و با زفت و برگ کدو بر روی آلت تناسلی ضماد شود برای حجم‌دهی بسیار مفید است. همچنین ذکر می‌کند که اگر سه‌شبانه روز بر روی اندام‌های کوفته ضماد شود باعث ترمیم ‌آنها می‌شود.

منابع بسیاری در طب سنتی خواص درمانی خراطین را ذکر کرده‌اند که در اینجا به سه مورد اشاره کردیم. از جمله کتب دیگری که به خراطین اشاراتی داشته‌اند می‌تواند مخزن الأدویه، خلاصه التجارب و قرابادین اعظم را نام برد.

ویژگی‌های خاص کرم خراطین

کرم خراطین به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد، می‌تواند اثرات درمانی بسیار زیادی داشته باشد. برخی از این موارد همان‌طور که در بالا نیز اشاره کردیم، در طب قدیم آمده است. تحقیقات جدید هم برخی از موارد را تأیید کرده است.

هر چند هنوز تا بررسی کامل پتانسیل‌های درمانی کرم خراطین، نیاز به تحقیقات بیشتری است. قبل از اینکه به کارکردهای درمانی خراطین بپردازیم، ابتدا کمی در مورد ویژگی‌های خود این کرم صحبت می‌کنیم.

کرم خراطین یک منبع غنی از پروتئین، چربی و فیبر است. به همین دلیل در تهیه ورمی‌کمپوست و خوراک طیور کاربرد زیادی دارد. در جدول زیر آنالیز شیمیایی کرم خراطین را مشاهده می‌کنید. به دلیل مغذی بودن کرم خراطین، بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که تأثیر بالایی در استحکام استخوان و رشد جوجه‌های گوشتی دارد.

 به دلیل وجود درصد بالای چربی، امگا3 و اسیدهای چرب غیراشباع، کرم خراطین کاربردهای زیادی در صنایع درمانی و آرایشی داشته و دارد.

کابردهای درمانی کرم خراطین

آن‌گونه که در بالا اشاره کردیم، در طب قدیم خراطین را برای طیف وسیعی از بیماری‌ها تجویز کرده‌اند. دفع سنگ کلیه، رفع دردها و ترمیم زخم‌های اعصاب از جمله این موارد بوده است.

در سال‌های گذشته بیشتر در مورد کاربرد روغن خراطین در زمینه آرایشی از جلمه حجم‌دهی اندام‌های بدن ، دیده و شنیده‌ایم. واقعیت این است که مطالعات علمی زیادی هم در مورد کاربردهای درمانی کرم خراطین صورت نگرفته است. در ادامه به چند مطالعه موردی اشاره می‌کنیم. هر چند تا انجام مطالعات جدی‌تر علمی و پزشکی نمی‌توان با قعطیت در مورد اثرات درمانی کرم خراطین صحبت کرد.

در یک مطالعه علمی که در سال 2017 در کشور چین انجام شد، تأثیر آنزیم‌های کرم خراطین بر سرطان سینه زنان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که آنزیم فیبرینولیتیک استخراج شده از کرم خراطین، می‌تواند به مهار سلول‌های سرطان کمک کند.

همچنین در یک مطالعه دیگر، اثر عصاره کرم خراطین بر روی ویروس آنفولانزا و آدنوویروس مورد بررسی قرار گرفته که نتایج آن خاصیت ضد ویروسی عصاره بافت کرم خراطین را نشان می‌دهد.

مطالعات دیگری هم بر روی این کرم انجام شده که خواص ضد قارچی و ضد باکتریایی عصاره و روغن آن را نشان می‌دهد. اما همان‌گونه که گفتیم هنوز هیچ‌کدام از این موارد به مرحله قطعیت نرسیده است.

مکانیسم اثر روغن خراطین

در حال حاضر یکی از رایج‌ترین شکل‌های استفاده از کرم خراطین، استفاده از روغن آن است. روغن خراطین یکی از روغن‌های آرایشی پرمصرف به خصوص در میان زنان است.

این تصویر خراطین خشک شده است. برای استخراج عصاره و روغن خراطین می‌بایست ابتدا آن را جلوی آفتاب خشک کنند. برای روغن‌دهی بهتر، محتویات شکم کرم را خالی کرده و داخل آن را شست‌وشو می‌دهند. سپس آن را به صورت پودر درآورده و در یک پایه روغنی (زیتون یا کنجد) قرار می‌دهند تا به تدریج روغن آن استخراج شود.

 همان‌گونه که در بالا اشاره کردیم، کرم خراطین حاوی مقادیر بالایی اسیدآمینه، چربی‌های غیر اشباع و اسید گالیک است. به همین دلیل روغن استخراج شده از بدن این جاندار نفوذپذیری و جذب بالایی دارد.

روغن خراطین به دلیل دارا بودن طیف گسترده‌ای از اسیدهای آمینه و روغن‌های امگا، حاوی مواد مغذی مورد نیاز پوست است. تغذیه مناسب پوست فرآیند ترمیم و جوان‌سازی پوست را سرعت می‌بخشد.

اسید گالیک موجود در روغن کرم خراطین، گردش خون را افزایش داده و این می‌تواند به ترمیم و حجم‌دهی بافت مورد نظر کمک کند. کرم خراطین خاصیت خودترمیم‌کنندگی بسیار بالایی دارد به طوری که اگر قسمتی از بدن کرم آسیب ببیند، می‌تواند به سرعت آن را ترمیم کند. وجود اسیدآمینه‌های متنوع در روغن خراطین می‌تواند به ترمیم پوست کمک کند.

یکی دیگر از کاربردهای روغن خراطین، حجم‌دهی آن می‌باشد. در سال‌های گذشته استفاده از این روغن برای حجم‌دهی گونه، باسن، سینه و آلت تناسلی مردان مرسوم شده است. روغن خراطین قابلیت افزایش خون‌رسانی به بافت‌های بدن را دارد و از این طریق می‌تواند باعث سفتی و افزایش حجم عضلات بدن شود. البته در ادامه اشاره می‌شود که نباید در این زمینه انتظارات غیرواقع‌بینانه داشت.

3 واقعیت مهم در مورد روغن خراطین

تا الان توضیح دادیم که طب چینی، هندی و ایرانی برای خراطین کاربردهای زیادی قائل شده است. در چند سال اخیر هم تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است. با این وجود، نباید از واقعیت‌های زیر در این مورد غافل شویم:

واقعیت اول: کارکرد روغن و عصاره خراطین به حجم‌دهی محدود نمی‌شود

در بالا اشاره کردیم، که در سال‌های اخیر بیشترین تبلیغات روغن خراطین، حول بحث حجم‌دهی آن بوده است. به طوری که بیشتر مردم روغن خراطین را به عنوان حجم‌دهنده آلت تناسلی می‌شناسند.

 هر چند افزایش حجم اندام‌های بدن یک از مهمترین‌ خواص خراطین است، نباید فراموش کنیم که در کتب طب سنتی، کاربردهای گسترده‌ای برای کرم خراطین و روغن آن ذکر شده که حجم‌دهی تنها یکی از آن‌ها می‌باشد.

در بالا هم به چند مورد از تحقیقات جدید در مورد اثرات درمانی عصاره کرم خراطین اشاره کردیم. در این زمینه لازم است محققان و فعالان طب سنتی، بررسی بیشتری روی این جاندار ارزشمند انجام دهند.

واقعیت دوم: درباره حجم‌دهی روغن خراطین نباید انتظارات غیرواقع‌بینانه داشت

می‌توان به قطعیت گفت که در مورد اثربخشی روغن خراطین به خصوص در بحث حجم‌دهی و بهبود اختلال نعوظ اغراق‌های زیادی صورت گرفته است. رسانه‌های اجتماعی در شکل‌دهی به این تصورات نادرست سهم زیادی داشته‌اند. واقعیت این است که نه طب سنتی و نه تحقیقات علمی، افزایش سریع و زیاد در حجم اندام‌های بدن را تأیید نمی‌کنند.

در بحث افزایش سایز آلت تناسلی، تصورات نادرستی در مورد روغن خراطین وجود دارد. نه روغن خراطین و نه سایر روش‌های موجود (که خیلی از آنها عارضه‌های جدی دارند) نمی‌توانند افزایش زیادی در طول و قطر آلت تناسلی ایجاد کنند.

رسانه‌های اجتماعی و پورنوگرافی در سال‌های اخیر باعث شده است تا غالب مردان تصور نادراستی در مورد اندازه آلت تناسلی داشته باشند. و انتظار دارند با استفاده از روغن خراطین تغییرات عجیبی در بدن آنها به وجود آید. در صورتی که مطالعات انجام شده در مورد اندازه آلت تناسلی مردان، نشان می‌دهد که غالباً مردان در محدوده اندازه میانگین هستند. و هیچ روشی هم برای افزایش بیش از اندازه این عدد وجود ندارد

روغن خراطین، با افزایش خون‌رسانی به آلت تناسلی به افزایش اندازه و همچنین کیفیت نعوظ آن کمک می‌کند. مصرف بلند مدت آن مطابق دستور طبیب، باعث باز شدن رگ‌های آلت و افزایش نسبی قطر آن می‌شود. اما تبلیغاتی که به افزایش چندین سانتی‌متری طول و قطر آلت تناسلی درعرض چندماه اشاره می‌کنند، تماماً غیر واقعی می‌باشد.

واقعیت سوم: روغن خراطین با هر پوستی سازگار نیست

روغن خراطین با همه پوست‌ها سازگار نیست. خراطین طبع گرمی دارد و معمولاً با افراد گرم مزاج سازگار نیست و ممکن است عارضه‌هایی مانند جوش و یا قرمز شدن پوست را به همراه داشته باشد. برخی از تولیدکننده‌ها برای تعدیل گرمای روغن خراطین از مصلحات استفاده کنند.

همچنین اثربخشی روغن خراطین به خصوص در بحث حجم‌دهی آن، تا حد زیادی به ژنتیک افراد بستگی دارد.

شما چه تجربه‌ای دارید:

• اگر تاکنون از روغن خراطین استفاده کرده‌اید، نتیجه آن چگونه بوده است؟
• آیا کسی از اطرافیان شما از این روغن استفاده کرده است؟
• چه اندازه به تبلیغات موجود در مورد خراطین اعتماد دارید؟

توجه: این مقاله حاوی هیچ تجویز پزشکی نیست. مطالعاتی که در این مقاله مورد استناد قرار گرفته است، نمی‌تواند به منزله اثبات قطعی مسأله مورد نظر باشد و باید در چهارچوب متدولوژی تحقیقات پزشکی بررسی شوند.

• نگرانی همیشگی برای دسترسی به دستشویی.
• تکرر ادرار.
• خیس شدن لباس زیر بعد از دستشویی رفتن.
• استرس ناشی از اخبار مرتبط با افزایش سرطان پروستات.

این‌ها بخشی از دغدغه مردان بالای 40 سال است. التهاب و بزرگی پروستات، یکی از بیماری‌های شایع در میان مردان سن‌بالا است. بیماری پروستات هر چند شاید در دسته بیماری‌های خطرناک قرار نگیرد، اما به شدت روی کیفیت زندگی اثر می‌گذارد. درصد بالایی از مردان در طول زندگی خود به طریقی ممکن است درگیر مشکلات پروستات شوند. امروزه روش­‌های زیادی برای درمان بیماری‌های پروستات وجود دارد. درمان گیاهی پروستات یکی از روش‌های رایج و البته بی‌عارضه می‌باشد که در سال‌های گذشته مورد استقبال قسمتی از جامعه بوده است.

در این مقاله ابتدا کمی در مورد پروستات صحبت می‌کنیم. بعد از آن اشاره‌ای به بیماری‌های پروستات و روش‌های درمان رایج داریم. در انتها هم برخی از گیاهانی که در درمان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرند را بررسی می‌کنیم.

فهرست:

• غده پروستات چیست؟
• بیماری‌های پروستات، روش‌های تشخیص
• پروستاتیت یا التهاب پروستات
• هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات
• سرطان پروستات
• درمان گیاهی پروستات

غده پروستات چیست؟

پروستات یک غده‌ کوچک به وزن حدودی 30 گرم می‌باشد که در شکم، جلوی راست روده و بین آلت تناسلی و مثانه قرار دارد. پروستات بخشی از آناتومی جنسی مردانه است که به همراه آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضه‌ها، اندام جنسی مردانه را تشکیل می‌دهد.

غده پروستات عضوی از دستگاه تناسلی مردانه است و به اندازه و شکل یک گردوی کوچک در ابتدای مجرای تناسلی در زیر مثانه قرار گرفته گرفته است. پروستات دو نقش اصلی در بدن مردان دارد. یکی در سیستم تولید مثل و دیگری در فرآیند دفع ادرار.

غده پروستات در طول دوران نوزادی و کودکی کوچک است. اولین جهش رشدی پروستات همزمان با بلوغ و تحت تأثیر هورمون تستسترون صورت می‌گیرید و در حدود سن 20 سالگی به یک اندازه ثابت در حدود 30 گرم می‌رسد و معمولاً تا سن 40 تا 50 سالگی ثابت می‌باشد.

پروستات دو نقش اصلی در بدن مردان دارد. یکی در سیستم تولید مثل و دیگری در فرآیند دفع ادرار:

• نقش پروستات در رابطه جنسی: پروستات در زمان انزال، مایع شیری رنگ و رقیق با خاصیت قلیایی تولید کرده که به مایع منی در مجاری ادراری اضافه می‌شود و به خاصیت باروری آن اضافه می‌کند. همچنین با انقباض خود به سرعت خروج منی در هنگام انزال کمک می‌کند و با بستن مجرای خروجی مثانه، مانع خروج همزمان ادرار و منی می‌شود.
• نقش پروستات در فرآیند دفع ادرار: پروستات مجاری ادراری (پیشاب‌راه) را در فاصله مثانه تا آلت تناسلی در برگرفته و با انقباض خود جریان خروج ادرار را کنترل می‌کند.

پس پروستات نقش حیاتی در بدن دارد و هر گونه اخلال در کارکرد آن، روی سلامت جسمی و جنسی مردان اثر مستقیم دارد.

بیماری‌های پروستات، روش‌های تشخیص

با بالا رفتن سن در مردان و به خصوص بعد از 40 سالگی مشکل مرتبط با پروستات نیز کم‌کم شروع می‌شود. برخی از نشانه‌هایی که می‌تواند نشان از وجود بیماری پروستات باشد عبارتند از:

• سوزش و سختی در دفع ادرار
• جریان ضعیف و منقطع ادرار
• انزال دردناک در حین رابطه جنسی
• بی اختیاری ادرار
• تکرر ادرار
• عدم تخلیه کامل مثانه
• احساس نیاز مداوم به تخلیه ادرار

این نشانه‌ها حاکی از وجود یک مشکل در غده پروستات و یا دستگاه ادراری تحتانی (شامل مثانه و پیشاب‌راه) است و تشخیص دقیق آن نیازمند معاینه پزشک می‌باشد.

البته گاهاً بیماری پروستات ممکن است هیچ نشانه‌ای به خصوص در مراحل ابتدایی خود نداشته باشد. معمولاً تشخیص بیماری‌ پروستات به روش‌های زیر صورت می‌گیرد:

معاینه پروستات به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. برای تشخصی بزرگی پروستات معمولاً به روش دیجیتال (انگشتی)، پزشک سطح پروستات را لمس کرده و در صروت تشخیص ضایعه‌ای در پروستات، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی را تجویز نماید.

روش‌های تشخیص بیماری پروستات

• معاینه رکتوم با انگشت (DRE): این روش به روش معاینه دیجیتال (انگشتی) رکتوم هم مشهور است. در این روش پزشک از طریق سوراخ مقعد، پروستات را لمس کرده تا از وجود هر گونه عارضه یا سفتی در آن مطمئن شود.

• آزمایش PSA: این آزمایش سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات یا PSA را در خون اندازه‌گیری می‌کند.  میزان پروتئین PSA به صورت طبیعی با افزایش سن بالا می‌رود. این آزمایش بیشتر برای افراد بالای 40 سال توصیه می‌شود. در افراد 40 تا 50 سال میزان PSA موجود در خون می‌بایست کم‌تر از 2.2 نانوگرم در هر میلی‌لیتر خون باشد. افزایش سطح این آنتی‌ژن می‌تواند نشان‌ دهنده عفونت یا سرطان پروستات باشد.

• سونوگرافی رکتال: در این روش پروب سونوگرافی از طریق مقعد وارد بدن شده و از پروستات تصویربرداری می‌کند. 

• بیوپسی پروستات: نمونه‌برداری (biopsy) پروستات هنگامی انجام می‌شود که معاینات اولیه نشانه‌هایی از سرطان پروستات داشته باشند. در این روش یک سوزن نمونه برداری از ناحیه بین مقعد و بیضه وارد بدن شده و از پروستات تکه‌برداری می‌کند و با آزمایش روی آن نتیجه قطعی وجود یا عدم وجود سرطان پروستات مشخص می‌شود.

عارضه‌های مرتبط با پروستات، به صورت کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

پروستاتیت یا التهاب پروستات

پروستاتیت (prostatitis) به معنی التهاب پروستات است که باعث عفونت و ورم پروستات می‌شود این بیماری بیشتر منشأ باکتریایی داشته و د علائمی نظیر تب و لزر، درد شدید در ناحیه آلت تناسلی و بیضه، سوزش ادرار و … دارد. پروستاتیت بر خلاف دیگر عارضه‌های پروستات مخصوص افراد سن‌بالا نیست و ممکن است در افراد بین 20 تا 40 سال هم روی دهد.

التهاب پروستات زمانی رخ می‌دهد که به هر نحوی پروستات عفونت یا ورم کند. معمولاً از طریق ورود باکتری و بیماری‌های مقاربتی از راه مجرای ادراری صورت می‌گیرد اما می‌تواند به دلیل سندرم درد مزمن لگن، یکی از شایع‌ترین علل وقوع پروستاتیت، نیز اتفاق بیافتد. پروستاتیت می‌تواند عارضه‌های جنسی نظیر انزال دردناک، اختلال نعوظ و یا درد لگن بعد از رابطه جنسی را به همراه داشته باشد.

 پروستاتیت ممکن است دوگونه باشد:

1. پروستاتیت حاد: این پروستاتیت بیشتر توسط سویه‌های رایج باکتری ایجاد می‌شود. منشأ آن می‌تواند برگشت ادرار، رابطه جنسی پرخطر و … باشد. این عفونت می‌تواند از سایر قسمت‎های دستگاه ادراری یا تناسلی به پروستات منتقل شود که همره با علائم و درد شدید است. درمان این نوع بیماری معمولاً با آنتی‌بیوتیک انجام می‌شود و دوره درمان آن ممکن است از 4 تا 6 هفته طول بکشد.
   
2. پروستاتیت مزمن: نوع مزمن پروستاتیت همان علت عفونت حاد باکتریایی را دارد. این حالت هنگامی ایجاد می‌شود که علائم پروستایتت بیشتر از 3 ماه ماندگار باشد. علت این نوع عفونت، ماندگاری باکتری‌ها در پروستات است. یعنی پروستات حاد به درستی درمان نشده است.

علاوه بر این دو نمونه، پروستاتیت می‌تواند به علت سندروم درد مزمن لگن نیز ایجاد شود که منشأ آن هنوز به درستی مشخص نیست.

هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات

هایپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) به بزرگ شدن غیرسرطانی پروستات اطلاق می‌شود که شایع‌ترین عارضه پروستات به خصوص در مردان بالای 50 سال است و 70 درصد مردان بالای 60 سال ممکن است درجه‌ای از این عارضه را تجربه کنند.

پروستات معمولاً بعد از 40 سالگی شروع به بزرگ شدن می‌کند. علت دقیق این مسئله مشخص نیست و می‌تواند به عواملی نظیر ژنتیک، دیابت و رژیم غذایی مرتبط باشد.

بزرگی پروستات ممکن است نیاز به درمان نداشته باشد. در صورتی که علائم آن آزاردهنده نباشد ممکن است با تشخیص پزشک بیمار بتواند به همان طریق به زندگی معمولی ادامه دهد. آنتاگونیست‌های آلفا-آدرنرژیگ از جمله داروهای رایج در درمان بزرگی پروستات است. در کنار این داروها، قرص‌های گیاهی حاوی عصاره تخم کدو و میوه نخل اره‌ای هم از جمله مواردی است که اثرات خوبی روی این عارضه دارد.

سرطان پروستات

سرطان پروستات هنگامی ایجاد می‌شود که بزرگی پروستات ناشی از رشد سلول‌های سرطانی باشد. علت دقیق سرطان پروستات مشخص نیست و می‌تواند ناشی از ژنتیک باشد.

سرطان پروستات، شایع‌ترین سرطان در میان مردان بعد از سرطان پوست است. این سرطان در سن زیر 50 سال نادر است، اما احتمال آن با افزیش سن بالا می‌رود.

روش‌های زیادی برای درمان بیماری پروستات وجود دارد که بسته به شدت و میزان پیشرفت بیماری به کار می‌روند. از جلمه جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، هورمون‌درمانی.

طبیعتاً روش‌­های درمانی مرتبط با هر کدام از موارد فوق‌ متفاوت است. استفاده از دارو و آنتی‌بیوتیک، پرتودرمانی، هورمون‌درمانی، شیمی‌درمانی، استفاده از داروهای گیاهی و … از جمله روش‌هایی است که در سال‌های اخیر برای درمان بیماری‌های مرتبط به پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبیعی است که هر کدام از این روش‌ها عوارض خاص خود را دارند. علاوه بر روش‌هایی مانند جراحی و یا پرتودرمانی و شیمی‌درمانی که عوارض آنها مشخص است، روش‌هایی دارویی هم خالی از عارضه نیست و عوارضی مانند کاهش توان جنسی، کاهش قدرت نعوظ و به هم خوردن فشار خون را می‌توانند داشته باشند.

درمان گیاهی پروستات

غده پروستات در گذشته، به شکل امروزی شناخته شده نبود. اولین آناتومی دقیق ثبت شده از پروستات، مروبط به قرن 16 میلادی در اروپا است.

اولین تصویر نسبتاً دقیق ثبت شده از آناتومی پروستات توسط آندریاس وسالیوس که مربوط به 1538 میلادی است. آندریاس وسالیوس، پزشک و کالبدشناس قرن ۱۶ میلادی و مؤلف کتابهایی مانند آناتومی بدن و ساختار بدن انسان بوده‌است. وسالیوس اغلب به عنوان بنیانگذار کالبدشناسی مدرن شناخته می‌شود.

در طب سنتی ایران، به صراحت به غده‌ای ماننده پروستات اشاره نشده است. اما برای عارضه‌های آن از جمله تکرر، سوزش و احتباس ادرار درمان‌های مختلفی مطرح شده است. حکمای طب سنتی، این عوارض را ناشی از سردی مثانه و عدم تخلیه به موقع ادرار می‌دانستند.

در ویدئوی زیر حکیم خیراندیش در این زمینه توضیحاتی را ارائه می‌دهد.

در ادامه به برخی از فرآورده‌های طبیعی که در درمان گیاهی پروستات از دیدگاه طب سنتی مفید هستند، اشاره می‌کنیم:

آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی

رایج‌ترین درمان گیاهی پروستات، آنتی‌بیوتیک‌های طبیعتی هستند است. بابونه، یکی از شناخته‌شده‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی است. در طب سنتی ایران، بابونه برای درد، درمان سرماخوردگی، و رفع عفونت‌های داخلی به خصوص زخم دستگاه گوارش تجویز شده است.

آنتی‌بیوتیک لزوماً یک محصول شیمیایی نیست. در طبیعت آنتی‌بیوتیک‌های فراوانی وجود دارد که علاوه بر اینکه باعث از بین رفتن باکتری‌ها می‌شوند، عارضه‌های آنتی‌بیوتیک‌های شیمیایی را هم ندارند. بابونه یکی از آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی است. ابوعلی سینا، آن را برای رفع زخم معده و عفونت‌های داخلی تجویز کرده است.

آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی ممکن است به شکل عرقیات ترکیبی نیز تولید شوند.

سقزخام، شیره درخت بنه است. سقز هم یکی از آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی است که در گذشته برای درمان عفونت‌ها و زخم‌ها به کار رفته است. اگر می‌خواهید بدانید:

• سقزخام چیست و چگونه برداشت می‌شود.
• در طب سنتی برای چه چیزهایی تجویز شده است.
• مطالعات جدید، چه خواصی از سقزخام را تأیید نموده است.

این مقاله را در مورد سقزخام بخوانید.

سقّز خام، شیره درخت بنه است. اطبای قدیم، سقز را برای بیماری‌های زیادی تجویز کرده‌اند. ابوعلی سینا، برای درمان زخم معده و بیماری‌های گوارشی مصرف سقز را توصیه کرده است. سقز قابض است و فضولات بلغمی و عفونت را دفع و خشک می‌کند.

اطبای قدیم سقز را برای بیماری‌های زیادی تجویز کرده‌اند. بوعلی سینا برای زخم معده و بیماری‎‌های گوارشی آن را تجویز کرده است. همچنین آن را روی زخم مرهم کرده‌اند تا عفونت آن را استخراج کند. سقز قابض است و فضولات بلغمی و عفونت را دفع می‌کند.

شرکت شفای کردستان مصرف همزمان عرق سه‌گیاه (یک آنتی‌بیوتیک طبیعی ساخته شده از بابونه) و سقزخام را برای رفع عفونت پروستات مؤثر می‌داند و بنا به ادعای این شرکت، این نسخه بسیاری از عفونت‌های مجاری ادرار از جمله عفونت مثانه و پروستات را رفع می‌کند.

روغن تخم‌کدو

کدو با نام علمی Cucurbita یک سرده از میوه‌های علفی است که گونه‌های بسیار دارد از جمله کدو تنبل، حلوایی، مسمایی، خیاری. کدو در فرهنگ غذایی بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد و با آن انوع دسرها و خورشت‌ها درست می‌شود.

کدوی تخمه‌کاغذی با نام علمی Cucurbita pepo یکی از انوع کدو است که بیشتر به دلیل خواص درمانی‌اش شهرت دارد. کدوی تخمه‌کاغذی به شکل‌ها و رنگ‌های مختلفی وجود دارد. پوست تخمه این نوع کدو بسیار نازک است و مزه خوبی دارد. میزان روغن‌دهی تخمه‌ی این کدو بالا است و حدود 35 تا 40 درصد روغن دارد.

روغن تخم کدو، علاوه بر این‌که یک روغن مغذی و سرشار از اسیدهای چرب است، به خاطر خواص درمانی آن به خصوص در رفع اختلالات مجاری ادراری و پروستات مشهور است.مطالعات زیادی در مورد تأثیر روغن تخم کدو در رفع بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) صورت گرفته که تأثیر مثبت آن در درمان این بیماری را نشان می‌دهد.

در یک کارآزمایی بالینی بر روی 80 بیمار مراجعه کننده به درمانگاه ارولوژی بیمارستان شهید بهشتی همدان، اثربخشی روغن تخم کدو در مقایسه با کپسول تامسولوسین به مدت 3 ماه مورد ارزیابی قرار گرفته است. کپسول تامسولوسین یکی از داروهایی است که برای درمان بزرگی پروستات تجویز شده و ممکن است عوارضی مانند بی‌خوابی، کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ داشته باشد.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مصرف روغن تخم کدو می‌تواند به عنوان داروی جایگزین، با اثربخشی برابر و عوارض کمتر، در درمان BPH استفاده شود. تحقیقات خارجی مشابهی هم وجود دارد که نتیجه آنها تأیید اثربخشی روغن تخم کدو در درمان این بیماری می‌باشد. که به طور مثال می‌توانید این مقاله را که مقایسه اثربخشی روغن تخم‌کدو و تامسولوسین بر روی مردان کره‌ای است، مشاهده کنید.

گزنه

گزنه یکی دیگر از گیاهانی است که در درمان پروستایت و بزرگی پروستات به کار می‌رود. حکمای طب سنتی، گزنه را برای بیماری‌های زیادی تجویز کرده‌اند. کاهش قندخون، درمان زخم‌ها و ورم‌ها با ضماد برگ گزنه از جمله این موارد بوده است.

گزنه (Nettle) گیاهی علفی و چندساله است که به صورت خودرو و بیشتر در نقاط مرطوب و کنار آب رشد می‌کند. به دلیل وجود اسیدفرمیک در پرز‌های آن، تماس با آن موجب خارش پوست می‌شود. گزنه خواص زیادی دارد. ضدالتهاب قوی است و در گذشته آن را بر روی زخم‌های خونی، ورم، زگیل و گزیدگی سگ ضماد کرده‌اند. ابوعلی سینا برای کاهش قند خون آن را تجویز کرده است.

گزنه خواص ضد میکروبی و ضد التهابی قوی دارد. به همین دلیل است که در درمان بیماری التهاب مفاصل و رماتیسم به کار می‌رود. گزنه به دلیل خواص ضد میکروبی آن می‌تواند در رفع پروستاتیت نقش داشته باشد.همچنین مطالعات انجام شده تأثیر آن را در رفع بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) نشان داده است.

جمع‌بندی

اشاره شد که بیماری پروستات یکی از بیماری‌های شایع به خصوص در مردان میان‌سال به بالا است که به شدت روی کیفیت زندگی اثر‌گذار است. روش‌های درمانی زیادی برای بیماری‌های پروستات وجود دارد. دانش طب سنتی نشان داده است که در این زمینه حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و تحقیقات علمی در چند سال گذشته هم اثرگذاری نسخ مجرب طب سنتی را تأیید نموده است. به خصوص اینکه استفاده از داروهای گیاهی در بیشتر موارد عوارض جانبی‌ای هم ندارد.

قطعاً برای نتیجه‌گیری بهتر است از مصرف خودسرانه دارو پرهیز شده و از روش‌های زیر استفاده کنیم:

1. تجویز پزشک
2. تجویز اطبای طب سنتی
3. استفاده از داروهای گیاهی دارای مجوز مطابق دستورالعمل درج شده روی دارو

در این مقاله ما صرفاً اشاره مختصری به موضوع کردیم. داروهای گیاهی و رژیم‌های غذایی بیشتری برای درمان پروستات هستند که در مقاله‌های بعدی در مورد آنها صحبت خواهد شد.

شما هم اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید یا یکی از دوستان و اطرافیانتان روند درمان این بیماری با نسخ گیاهی را طی کرده است، سپاسگزار خواهیم بود که در قسمت نظرات آن را ثبت کنید.

سرماخوردگی متداول‌ترین بیماری در جهان است. متداول‌ترین و البته یکی از لاعلاج‌ترین بیماری‌ها. بسیاری از ما شاید سرماخوردگی را خیلی جدی‌ نگیریم اما اگر دقت کنیم، یکی از دردسرهای اصلی ما در فصل سرما و عامل اتلاف وقت و هزینه این بیماری است. درمان گیاهی سرماخوردگی، یکی از راه‌کارهای کم هزینه است که در سال‌های اخیر، استقبال جامعه از آن بیشتر شده است.

در این مقاله، ابتدا کمی در مورد سرماخوردگی، علل و عوارض و نیز راه‌های درمان رایج آن صحبت می‌کنیم. پس از آن دیدگاه طب سنتی در مورد سرماخوردگی و نیز برخی از گیاهان و مفرداتی که در درمان این بیماری توصیه شده‌اند را مطرح می‌کنیم.

فهرست مطالب:

1. سرماخوردگی چیست؟
2. تاریخچه سرماخوردگی
3. راینوویروس، عامل اصلی سرماخوردگی
4. آنفولانزا، شدیدتر و خطرناک‌تر
5. همه‌چیز زیر سر سرمای هوا است؟
6. سرماخوردگی، درد بی درمان
7. درمان گیاهی سرماخوردگی، میزان اثربخشی

سرماخوردگی چیست؟

سرماخوردگی که در انگلیسی به آن Cold یا Common cold می‌گویند، یک بیماری مسری عفونی است که دستگاه تنفسی فوقانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به طور میانگین، اغلب افراد بالغ، سالانه 2 تا 3 بار به این بیماری مبتلا می‌شوند. نرخ ابتلا در میان کودکان و افراد با بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر است. سرماخوردگی شایع‌ترین بیماری جهان است و نرخ ابتلای آن به بالای 17میلیارد مورد در سال در سراسر جهان می‌رسد. ویروس سرماخوردگی در سراسر دنیا وجود دارد.

سرماخوردگی، حتی اگر هیچ خطری برای انسان نداشته باشد، به دلیل نرخ ابتلای بالا، هزینه‌های اقتصادی بسیار زیادی بر جامعه تحمیل می‌کند. به دلیل نبودن آمار قابل اتکا و نیز گستردگی بیش از حد، برآود دقیق از میزان ضرر اقتصادی سرماخوردگی دشوار است. البته این آمار در کشورهای توسعه یافته تا حدی مستندتر است.  بر اساس بررسی‌های صورت گرفته سرماخوردگی سالانه 25 تا 40 میلیارد دلار فقط به اقتصاد کشوری مانند آمریکا خسارت وارد می‌کند.

همچنین یک مطالعه صورت گرفته نشان می‌دهد هزینه کاهش بهره‌وری کارمندان (به علت عدم تمرکز) در سراسر جهان ناشی از بیماری سرماخوردگی سالانه بیش از 25 میلیارد دلار است.

پس حتی اگر سرماخوردگی هیچ مرگ و میری نداشته باشد، هر درمانی که بتواند عوارض ناشی از این بیماری را حتی چند درصد کاهش دهد، عملاً باعث برگشت میلیاردها دلار به چرخه اقتصاد می‌شود.

تاریخچه سرماخوردگی

سرماخوردگی، به همین نام و مشخصه در گذشته ناشناخته بوده، اگر چه بیماری آن وجود داشته است. علائم و راه‌های درمان آن در پاپیروس های ایبرس آمده است. پاپیروس‌‌های ایبرس قدیمی‌‌ترین اثر طبی مکتوب و مربوط به 1550 سال قبل از میلاد مسیح در مصر باستان است. اصطلاح سرماخوردگی (cold) در اروپا از قرن 16 میلادی رواج یافته است و به بیماری‌هایی گفته می‌شد که در فصول سرد فراگیر می‌شدند.

در منابع طب سنتی و ایرانی هم به علائم و درمان سرماخوردگی اشارات زیادی شده است. طبیبانی مانند اسماعیل جرجانی و ابوعلی سینا به دو بیماری “نزله” و “زکام” اشاره کرده‌اند که طیفی از بیماری‌های مختلف از جمله سرماخوردگی و عفونت سینوسی را شامل می‌شده است. (اینجا را ببینید)

آنها معتقد بودند که نزله و زکام، رطوبات اضافه دماغ (مغز) است که به سمت بینی یا گلو سرازیر می‌شود. آن‌چه که به سمت بینی می‌آمد را زکام و بقیه را نزله می‌گفتند.

برهان‌الدین کرمانی مشهور به حکیم نفیس، طبیب حاذق قرن نهم، در مورد بیماری سرماخوردگی چنین می‌گوید: «زکام، ماده‌ای است که از دو بطن مقدم دماغ به سوی بینی فرود آید و آن‌چه که از دو بطن مقدم دماغ به سوی حلق فرود آید را نزله گویند.»

سرماخوردگی به تعریف دقیق امروزی، در سال 1956 و توسط شورای تحقیقات پزشکی انگلستان کشف و ویروس آن به نام راینو ویروس (Rhinovirus) نام‌گذاری شد.

راینوویروس عامل اصلی سرماخوردگی

محققان تاکنون بیش از 200 ویروس مختلف را که می‌توانند منجر به سرماخوردگی شوند، کشف کرده‌اند. اما عامل اصلی در بیشتر موارد راینوویروس‌ است که که خود البته گونه‌های بسیار مختلفی دارد و همان‌طور که اشاره کردیم، در سال 1956 در انگلستان کشف شد.

راینوویروس، ویروسی از خانواده پیکورناویروس‌ها است که تا کنون 99 گونه مختلف آن شناسایی شده است. عامل نزدیک به 80 درصد از سرماخوردگی‌ها این ویروس می‌باشد. قطر این ویروس 30 نانومتر است که در مقایسه با اندازه سایر ویروس‌ها، جز کوچک‌ترین آنها محسوب می‌شود.

ویروس‌های عامل سرماخوردگی، سرایت بسیار بالایی دارند و به راحتی از راه هوا، آب و غذا و تماس فیزیکی منتقل می‌شوند و همین مسأله یکی از عوامل همه‌گیری این بیماری است.

سرماخوردگی معمولاً 2 تا 3 روز بعد از ورود ویروس به بدن علائم خود را نشان می‌دهد، که عبارتند از:

• عطسه
• گرفتگی‌بینی (احتقان)
• آبریزش بینی
• گلودرد
• سرفه
• سردرد

 این علائم حدود 7 روز در بدن باقی می‌مانند.

عطسه و آبریزش بینی، یکی از شایع‎‌ترین علامت‌های سرماخوردگی است. راینوویروس‌ها در درمای 33 تا 35 درجه تکثیر می‌شوند و دمای پاییین بینی نسبت به بدن (حدود 33 درجه) احتمالاً یکی از دلایلی است که بیماری بیشتر در بینی اتفاق می‌افتد.

علائمی که برای سرماخوردگی گفتیم ممکن است در آنفولانزا هم وجود داشته باشند. تفاوت این دو بیماری در چیست؟

آنفولانزا، شدیدتر و خطرناک‌تر

در صحبت‌های روزمره زیاد پیش می‌آید که ما آنفولانزا و سرماخوردگی را با هم اشتباه بگیریم. این دو بیماری‌ از نظر پزشکی، دو بیماری مختلف هستند. آنفولانزا یا گریپ (flu) از دسته بیماری‌های واگیرداری است که بین انسان، پرندگان و پستانداران مشترک است و قابلیت سرایت دارد. این بیماری توسط ویروس RNA ایجاد می‌شود و علائم شدیدتری از سرماخوردگی دارد.

آنفولانزا، می‌تواند یک بیماری کشنده باشد. آنفولانزای اسپانیایی در اوایل قرن بیستم میلادی، نزدیک به 50 میلیون نفر را به کام مرگ کشید. این فاجعه بعد از طاعون سیاه قرون وسطا، مرگ‌بارترین همه‌گیری تاریخ بوده است.

اگرچه سرماخوردگی و آنفولانزا، در برخی موارد علائم مشترک دارند، اما شدت و علائم آنفولانزا، در بیشتر موارد متفاوت از سرماخوردگی است.

یکی دیگر از تفاوت‌های این دو بیماری این است که ماندگاری علائم آنفولانزا ممکن است چند هفته طول بکشد اما در سرماخوردگی معمولا طی چند روز و کمتر از یک هفته رفع می‌شوند.

همه‌چیز زیر سر سرمای هوا است؟

اسمش سرماخوردگی است. پس ظاهراً همه چیز زیر سر سرمای خشک و لعنتی زمستان است. اما واقعیت این نیست.

بررسی‌های علمی هیچ رابطه مستقیمی میان سرمای هوا و ابتلا به سرماخوردگی کشف نکرده اند. عامل سرماخوردگی ویروس است که همیشه وجود دارد. تنها یک سری عوامل باعث می‌شود که سرماخورگی در فصول سرد بیشتر اتفاق بیافتد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد اسکیموها که ساکن مناطق یخ زده و سرد کره زمین هستند، یکی از کمترین موارد ابتلا به سرماخوردگی را دارند. از طرفی مردم مناطق معتدل وگرمسیری (که هوا در طول سال سرد نمی‌شود) نیز به کرات به سرماخوردگی و آنفولانزا مبتلا می شوند.

پس چرا ما بیشتر در پاییز و زمستان سرما می‌خوریم. به چند دلیل:

1. تماس و فاصله نزدیک افراد: در فصل زمستان مدارس و دانشگاه‌ها باز می‌شوند و از طرفی مردم بیشتر در فضای سرپوشیده می‌مانند و همین باعث می‌شود که ویروس‌ ها، سرایت بیشتری داشته باشند و افراد بیشتری را مبتلا کنند.
2. ماندگاری بیشتر ویروس: ویروس‌ سرماخوردگی و آنفولانزا در هوای سرد و خشک ماندگاری بیشتری دارند و این شرایط برای آن‌ها بیشتر در نیمه دوم سال فراهم است.
3. خشکی بینی و مخاط: گفتیم که ویروس‌ها دمای بالا را دوست ندارد. دمای معمولی بدن 37 درجه سانتیگراد است، اما به صورت معمول دمای بینی کمتر از این مقدار و حدود 33 درجه است. از طرفی در فصل سرد محیط بینی هم خشک می‌شود و این به ماندگای بیشتر ویروس در بینی و مخاط کمک می‌کند.

این موارد، مهم‌ترین عواملی هستند که نرخ ابتلا را در فصول سرد سال چند برابر کرده و ما فکر می‌کنیم که این سردی هوا است که باعث بیماری ما می‌شود.

سرماخوردگی، درد بی درمان

گفتیم که پزشکان تاکنون بیش از 200 ویروس که می‌توانند باعث بیماری سرماخوردگی شوند را شناسایی کرده‌اند.

به این دلیل که ویروس‌های بسیار زیادی می‌توانند عامل سرماخوردگی شوند، عملاً تاکنون ساخت واکسن سرماخوردگی میسر نبوده و احتمالاً در آینده نزدیک نیز نخواهد بود.

سرماخوردگی هیچ دارویی ندارد. چیزی که ما به عنوان داروی سرماخوردگی می‌شناسیم، داروهایی هستند که عوارض جانبی آن را تا حدی کاهش می‌دهند تا بیمار احساس ناراحتی کمتری کرده و دوره بیماری آسان‌تر سپری شود.

برخی از داروهای رایج برای سرماخوردگی عبارت‌اند از:

• مسکن‌ها: مسکن‌های نظیر استامینوفن دردهای ناشی از سرماخوردگی از جمله سردرد را تسکین می‌دهند.
• داروهای ضد سرفه: رایج‌ترین داروی ضد سرفه دکسترومتورفان است که به شکل شربت، قرص و اسپری تولید می‌شود. این دارو محرک‌های عصبی‌ای که باعث سرفه می‌شوند را مسدود کرده و به کاهش آن کمک می‌کند.
• داروی ضد احتناق بینی (دکونژستانت): این دسته از داروها، از طریق کاهش جریان خون رگ‌های بینی، باعث انقباض آن شده و راه تنفس را بازتر می‌کنند.
• اکسپکتورانت: این دارو که به خلط‌آور شناخته می‌شود، خلط مخاط را رقیق و شل کرده تا راحت‌تر از راه سرفه دفع و از بدن خارج شود.

در حالت کلی، سرماخوردگی نیاز به هیچ دارویی ندارد و بعد سپری شدن دوره خود، علائم آن نیز برطرف می‌گردد مگر اینکه بیمار خود یا به تشخیص پزشک نیاز به این داروها داشته باشد.

آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ تأثیری بر سرماخوردگی ندارند مگر در حالت عفونت باکتریال ثانویه. سرماخوردگی ممکن است زمینه عفونت باکتریال ثانویه در گلو یا گوش را فراهم می‌کند که در این حالت مصرف آنتی‌بیوتیک برای کنترل عفونت تجویز می‌شود.

عوارض داروهای سرماخوردگی

داروهای سرماخوردگی عوارض خاص خورد را دارند و نباید بی‌جهت مصرف شوند و در برخی از کشورها محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف داروهای بدون نسخه یا OTC را برای رفع سرفه و سرماخورگی برای کودکان زیر 2 سال به خاطر عوارض آنها توصیه نمی‌کند. روزنامه نیویورک تایمز در سپتامبر امسال در گزارشی به این مسئله اشاره کرده که سازمان غذا و داروی آمریکا، داروی فنیل‌آفرین (که در بیشتر داروهای ضد احتناق بینی به کار می‌رود) را روی رفع علائم سرماخوردگی بی اثر تشخیص داده است. این دارو ممکن است عوارضی همچون افزایش فشار خون داشته باشد.

در کانادا  از سال 2009 ممنوعیت‌های جدی‌ای برای مصرف داروهای OTC سرماخوردگی برای کودکان زیر 6 سال وضع شده است. همچنین سازمان غذا و داروی آمریکا، FDA، مصرف داروهای سرفه و سرماخوردگی را برای کودکان زیر 2 سال توصیه نمی‌کند

در سال‌های گذشته، به دلیل سوالات جدی‌ای که پیرامون اثربخشی داروهای سرماخوردگی و نیز عوارض آنها پیش آمده است، بیشترین توصیه‌ها حول پیشگیری از بیماری و نیز راه‌حل‌های بدون دارو متمرکز شده است. پزشکان مواردی مانند شستن مرتب دست‌ها، پرهیز از تماس مستقیم و نزدیک به فرد بیمار و استفاده از ماسک را در پیشگیری از بیماری مؤثر می‌دانند.

درمان گیاهی سرماخوردگی، میزان اثربخشی

گفتیم که سرماخوردگی بیماری ویروسی است و تاکنون راه درمانی برای آن یافت نشده است و عملاً به جز راه‌کارهایی برای پیشگیری از ابتلا به آن و نیز استفاده از یک سری دارو برای کنترل و تخفیف عوارض جانبی، کاری از دست بشر ساخته نیست.

در سال های گذشته، استقبال مردم از راه‌کارهای مبتنی بر درمان گیاهی سرماخوردگی بیشتر شده است.متأسفانه علی‌رغم پتانسیل‌های بالایی که طب سنتی در این زمینه دارد، عملاً حجم توصیه‌ها و تجویزهای بدون پشتوانه و منبع، بسیار بالا رفته است.

هیچ مطالعه علمی تاکنون تأثیر قطعی نسخه‌های گیاهی در پیشگیری از سرماخوردگی را به اثبات نرسانده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که داروهای گیاهی در تسکین علائم و کوتاه کردن دوره بیماری تأثیر معنی‌داری دارند، بدون اینکه اثرات جانبی داروهای شیمیایی را نیز داشته باشند.

در سال‌های گذشته، تحقیقات علمی هم تا حد زیادی اثربخشی بسیاری از گیاهان در درمان سرماخوردگی را به اثبات رسانده است که به برخی از آن‌ها در ادامه اشاره می‌کنیم.

البته راهکار طب سنتی برای بیماری سرماخوردگی، علاوه بر مصرف داروی گیاهی، مبتنی بر یک سری توصیه و پرهیز هم می‌باشد. از جمله:

• پرهیز از مصرف ترشیجات و غذاهای سرد به خصوص در نیمه دوم سال
• پرهیز از قرار گرفتن مستقیم در برابر باد پاییز
• پوشاندن سر بعد از استحمام
• پرهیز از استحمام در شب و نوشیدن آب بعد از حمام کردن
• کاهش مصرف غذاهای دیرهضم از جمله گوشت گاو
• مصرف مداوم غذاهای آبکی و گرم

در ادامه به برخی از گیاهانی که در نسخ طب سنتی برای درمان گیاهی سرماخوردگی آمده است و نیز ویژگی و خواص آنها اشاره می‌کنیم.

آویشن

در سال‌های اخیر استفاده از شربت‌های آویش در درمان سرماخوردگی متداول شده است و شرکت‌های دارویی زیادی نیز اقدام به تولید شربت آویش یا شربت عسل و آویش کرده‌اند.

آویش (Thyme) گیاهی است از خانواده نعنایان. حدود 14 گونه آویشن در ایران شناسایی شده است. یکی از اصلی‌ترین رویشگاه‌های آویشن، استان فارس و به خصوص شهرستان داراب است. آویشن این منطقه به آویش شیرازی مشهور است و ظاهراً خواص درمانی آن بیشتر از بقیه گونه‌ها است.

حکمای طب سنتی، آویش را دافع بلغم دانسته‌اند و معتقد بودند که بلغم و رطوبات غلیظ و فاسد را از ریه دفع می‌کند. به همین دلیل در درمان زکام و سرفه آن را تجویز کرده اند و ترکیب آن همراه با عسل را برای تنفگی نفس مفید می‌دانستند.

مطالعات پزشکی جدید ترکیب آویش و پیچک را در کاهش شدت و دوره سرفه در بیماری سرماخوردگی، به طور معناداری نشان داده است. این ارزیابی در یک مطالعه دیگر روی 742 بیماری مبتلا به برونشیت صورت گرفته است و نتایج همان بوده است، بدون اینکه  عارضه نامطلوبی نیز گزارش شود.

مطالعات دیگری نیز در این زمینه صورت گرفته است که تأثیر مطلوب ترکیب عسل، آویش و لیمو را بر روی بهبود عفونت دستگاه تنفسی نشان داده است.

بابونه

کم‌تر گیاهی مانند بابونه است که هم برای اسانس، هم زیبایی و هم خواص دارویی فوق‌العاده‌اش مهشور باشد.

بابونه (Chamomile) نام عمومی برای گیاهانی از خانواده مینای چمنی است. بابونه تقسیم بندی‌های مختلفی دارد. در اروپا به دو گونه بابونه آلمانی و بابونه رومی تقسیم می‌شود. در ایران گونه‌ای از آن که گل‌های کوچکتر دارد به بابونه شیرازی و گونه‌ای با گل‌های بزرگتر که بیشتر در کردستان و اردبیل می‌روید به بابونه چشم گاوی شهرت دارد.

استفاده پزشکی از بابونه به پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. نام بابونه به عنوان یک گیاه درمانی در پاپیروس‌های ایبرس آمده است. یونانیان باستان و مصری‌ها بابونه را برای درمان زخم‌های پوستی و سردرد استفاده می‌کردند. حکمای طب سنتی ایران بر این باور بودند که بابونه مقوی مغز و اعصاب، ضد عفونی‌کننده و مسکن است.

در حال حاضر بابونه بیشتر به دلیل خواص ضدالتهابی و ضد میکروبی آن شناخته می‌شود. توصیه به استفاده از بخور بابونه در سرماخوردگی‌های باکتریایی به دلیل همین خاصیت است. اثرات ضد باکتریایی بابونه در تحقیقات پزشکی نیز به اثبات رسیده است. به عنوان نمونه اثر عصاره بابونه در ترمیم سوختگی در دانشگاه علوم‌پزشکی سمنان بررسی شده که نتایج آن نشان می‌دهد عصاره بابونه باعث تسریع در بهبود سوختگی می‌شود.

عسل

به ندرت بیماری‌ای را سراغ داریم که اطرافیان، ما را به استفاده از عسل توصیه نکنند. البته بسیاری از این توصیه‌ها هیچ پشتوانه علمی ندارد و حتی در کتب مرجع طب سنتی نیامده است. از دیدگاه طب سنتی، عسل گرم و خشک است و رطوبات اضافه و فاسد بدن را دفع می‌کند. عسل همچنین خاصیت آنتی‌بیوتیکی دارد و حتی در درمان زخم‌های سوختگی استفاده شده است.

تأکید بر شفابخشی عسل در متون دینی و آموزه‌های قدیمی، باعث شده است که عسل را تقریباً برای همه دردها توصیه کنند. هر چند تحقیقات علمی خاصیت‌های درمانی بسیار زیادی برای عسل را به اثبات رسانده است، اما این بدان معنی نیست که استفاده از عسل در هر شرایط و برای هر بیماری می‌تواند اثر مثبت داشته باشد.

بررسی‌های علمی جدید، نتایج گوناگونی در مورد تأثیر عسل در درمان سرماخوردگی داشته است. برخی از آن‌ها عسل را فاقد تأثیر و برخی دیگر اثر معنی‌دار آن در کاهش شدت و بازه زمانی سرماخوردگی را نشان داده است.

به طور مثال این بررسی علمی که نتایج آن در نشریه ملی سلامت آمریکا به چاپ رسیده است، نشان می‌دهد که تأثیر عسل در رفع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، بهتر از مراقبت‌های معمول پزشکی است.

در کشور ما هم مطالعاتی در این زمینه انجام شده است. یک مطالعه موردی بر روی 126 کودک در بیمارستان شریعتی بندر عباس در مورد مقایسه عسل و دیفین‌هیدرامین انجام شده است. دیفین هیدرامین یک آنتی هیستامین است که بیشتر برای درمان آلرژی به کار می‌رود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تأثیر عسل در بهبود سرفه کودکان، بیشتر از دیفین هیدرامین است.

عناب

عناب یا تَبرخون میوه درختی به همین نام است که در مناطق گرمسیر رشد می‌کند. عناب در طب سنتی برای رفع خشونت سینه و حلق، گرفتگی صدا و بیماری‌های ریه توصیه شده است. میوه عناب بسیار مغذی است و حاوی مقادیر فراوانی ویتامین و پروتئین است.

عناب در طب سنتی بسیاری از فرهنگ‌ها مورد توجه بوده است. از عناب در طب چینی به میوه زندگی یاد شده است و از آن برای تقویت مغز استفاده می‌کردند.

عناب هم خاصیت خوراکی دارد و هم دارویی. طعم آن کمی شیرین و دمنوش آن رایحه بسیار مطبوعی دارد. حکمای قدیم عناب را دارای طبیعتی معتدل می‌دانستند و معتقد بودند که عناب غلظت خون را پایین آورده و اخلاط فاسد بدن را دفع می‌کند. بیشترین توصیه به مصرف عناب برای رفع سرفه و درد سینه است.

یکی از میوه‌هایی که در دوران اپیدمی کرونا برای تقویت سیستم ایمنی بدن توسط اطبای طب‌سنتی تجویز می‌شد، عناب بود که مطالعات بالینی بر روی بیماران کرونایی نشان داد که مصرف روازنه عناب، تأثیر مثبتی بر افزایش سطح گلبول‌های سفید و کاهش CRP خون دارد.

زوفا

گیاه زوفا در طب سنتی به دافع بلغم شناخته می‌شود. یعنی اخلاط فاسد را از بدن و به خصوص ریه خارج می‌کند و به همین دلیل در درمان بیماری نزله و زکام در طب سنتی توصیه شده است. در چند سال گذشته هم استفاده از شربت زوفا، برای سرماخوردگی و عفونت‌های ریه بیشتر شده و چندین شرکت اقدام به تولید آن کرده‌اند.

گیاه زوفا یا Hyssop گیاهی پایا با ارتفاع حدود 60 سانت از تیره نعناسانان است که به شکل وحشی و همچنین کشت آبی رشد می‌کند..زوفا طبیعتی گرم و خشک دارد. مهم‌ترین خاصیت زوفا از نظر طب سنتی اخراج بلغم است. یعنی دفع خلط‌های فاسد و رطوبی از بدن به خصوص از دستگاه تنفسی و گوارشی. زوفا نزد رومیان باستان گیاه مقدسی بوده است و آن را نماد سلامت جسمی و اخلاقی می‌دانستند.

زوفا در طب رومی، یونانی و چینی بسیار مورد توجه بوده است. مصرف زوفا میزان عفونت دستگاه تفنسی را در کودکان آسمی به میزان زیادی کاهش می‌دهد و همچنین اثرات  مثبت آن در کنترل کرونا نیز در مطالعاتی مورد بررسی قرارگرفته است (اینجا را ببینید).

بارهنگ

احتمالاً بیشتر ما یا چهارتخمه را مصرف کرده‌ایم یا تجویز آن را از قدیمی‌ترها شنیده‌ایم. کمتر نسخه خانگی برای درمان سرماخوردگی و عفونت سینه به این اندازه در میان ایرانیان جاافتاده است. چهارتخمه ترکیب قدومه، بارهنگ، سپستان و به دانه است که برای درمان سرماخوردگی، گلودرد و رفع خشونت سینه مصرف شده است.

چهارتخمه، سلاح مادربزرگ‌ها برای جنگ سرماخوردگی بود. برای چهارتخم، ترکیبات مختلفی ذکر شده است که مشهورترین آنها ترکیب به‌دانه، قدومه، سپستان و بارهنگ است. دمنوش این چهارتخم برای لینت سینه و رفع سرفه مصرف شده است.

بارهنگ، بزر گیاهی علفی چند ساله است که ارتفاع آن به 50 سانتی‌مترمی‌رسد. در عربی به آن لسان الحمل می‌گویند. حکمای طب سنتی بارهنگ را برای درمان خون‌ریزی داخلی و همچنین گرفتنی و درد سینه تجویز کرده‌اند.

جمع‌بندی

مواردی که در بالا به عنوان گیاهان موثر در درمان سرماخوردگی ذکر شد، تنها نمونه‌ای از مفرداتی است که در نسخ طب سنتی آمده است یا تحقیقات جدید، خواص درمانی آنها را به اثبات رسانده است. موارد بیشتری طبیعاً در نسخه‌های طب سنتی آمده است.

باید توجه داشت که طب سنتی برای درمان بیماری‌ ساده‌ای هم مانند سرماخوردگی، یک نسخه واحد باری همه افراد ندارد. طبیعتاً بسته به شدت سرماخوردگی، عفونی بودن یا نبودن آن و نیز مهم‌تر از همه چیز مزاجع افراد، این نسخ ممکن است متفاوت باشد.

شما هم اگر تجربه‌ای از درمان گیاهی سرماخوردگی دارید آن را در قسمت نظرها ثبت نمایید.

کشور ایران دارای تنوع اقلیمی بالایی است و با 8000 گونه گیاهی ثبت شده، از این منظر جزء 20 کشور اول جهان است. جنگل‌های زاگرس با 6 میلیون هکتار مساحت، 40 درصد پوشش جنگلی ایران را تشکیل می‌دهند. در کنار بلوط که درخت غالب این جنگل‌ها است، بنه نیز یکی از درختان مهم و با اهمیت اقتصادی و زیستی بالا می‌باشد. شیره درخت بنه یا سقز خام، یکی از چند محصول این درخت ارزشمند است که آن‌گونه که باید و شاید، اهمیت آن هنوز درک نشده است.

در طب سنتی اثرات درمانی زیادی برای سقز خام ذکر شده است از جمله در بحث درمان زخم‌های دستگاه گوارش، عفونت‌های داخلی از جمله عفونت مثانه و پروستات و …در این مقاله ما قصد داریم بیشتر در مورد این صمغ درمانگر صحبت کنیم.

فهرست:

• معرفی درخت بنه
• گونه‌های درخت بنه
• سقز خام چیست؟
• سقز خام چگونه برداشت می‌شود؟
• تفاوت سقز، مصطکی و کندر؟
• اثرات درمانی سقز

معرفی درخت بنه

درخت بنه، گونه‌ای از پسته کوهی است که در مناطقی از خاورمیانه و به خصوص ایران می‌روید. پسته کوهی، انواع مختلفی دارد و در مناطق مختلف، به نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود. درخت بنه بیشتر در مناطق سنگلاخ کوهستانی و و معمولاً در ارتفاع زیر 2000 متر رشد می‌کند.

درخت بنه بسیار کند رشد می‌کند. قطر تنه آن تا 2 متر و عمر آن می‌تواند به 1000 سال نیز برسد. درخت بنه کهن‌سال چلونک در شهرستان زیرکوه خراسان جنوبی با عمر بیش از 600 سال در فرمت آثار ملی به ثبت رسیده است.

خانواده	Anacardiaceae
نام علمی	Pistacia Atlantica
نام انگلیسی	Persian Turpentine Tree
نام عربی	البُطم
نام فارسی	سقز، بنه

برگ‌های درخت بنه، کشیده و بیضی شکل است. درخت بنه دیرخزان است و در پاییز رنگارنگ و زیبا است. میوه درخت بنه، کوچک و بیضی است. میوه درخت بنه در بهار سبز و نرم است و به تدریج تا اوایل پاییز سفت و سبز رنگ می‌شود و مغز آن شکل می‌گیرد. چوب درخت بنه بسیار آروماتیک و معطر است.

میوه درخت بنه در فصل بهار سبز و نرم است. طعم ترشی دارد و از آن برای درست کردن ترشی و مزه‌دار کردن دوغ استفاده می‌کنند. در فصل تابستان به تدریج سفت شده و در اوایل پاییز مغز آن به صورت کامل شکل می‌گیرد. مغز بنه، چرب و بسیار مغذی و طعمی شبیه به پسته دارد.

گونه‌های درخت بنه

درخت بنه گونه‌های زیادی دارد. مطابق تقسیمات گیاه‌شناسی، درخت بنه، که به نام علمی Pistacia Atlantica شناخته می‌شود، درای سه زیر گونه است:

• Atlantica: گونه‌ای است که بیشتر در کردستان، ایلام و بخش‌هایی از زاگرس می‌روید و در کردی به آن قه‌زوان می‌گویند.
• Cabulica: بنه کابلی که در کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان یافت می‌شود.
• Mutica: این گونه در ترکیه و بخش‌هایی از آذربایجان ایران می‌روید و به ترکی به آن چاتلانقوش می‌گویند.

البته برخی منابع ، گونه کردستانی یا Atlantica  را متفاوت‌ می‌دانند و تحت یک طبقه بندی جداگانه به نام Pistacia eurycarpa قرار میدهند.

سقز خام چیست؟

سقز خام ، شیره درخت بنه است. این صمغ به صورت طبیعی تا حدی از درخت تراوش می‌کند. سقز رنگ روشن و تا حدی مایل به سبز داشته و بسیار چسپناک است. در مجاورت هوا و به خصوص هوای سرد سفت می‌شود.

سقز خام هنگام تراوش از تنه درخت مایع و چسپنده است و رنگی روشن و تا حدی مایل به سبز دارد و در هوای سرد تا حدی سفت می‌شود.

سقز خام از دو بخش فرّار تربانیتن و غیر فرّار کلوفان تشکیل شده است و  متشکل از 39 جزء است که اصلی‌ترین آنها آلفا پاینن است. کامفن، دی‌ال‌لیمونن و آرمادندرن از دیگر اجزای صمغ درخت بنه می‌باشد. تربانتین به صورت گسترده‌ای در صنایع داروسازی، بهداشتی و صنعتی کاربرد دارد.

سقز چگونه برداشت می‌شود؟

برداشت سقز از درختان بنه از اوایل تیر ماه و در اوج فصل گرما انجام می‎‌شود. برای برداشت سقز، تنه درخت را زخمی کرده و با استفاده از خاک رس یک کاسه‌مانند گلی را بر تنه درخت ایجاد می‌کنند. سقز به تدریج و طی دو تا سه هفته در کاسه گلی جمع می‌شود. بعد از پر شدن کاسه‌ها، آن را صبح زود (که هوا خنک است و سقز نمی‌چسبد) تخلیه و سقز را جمع‌آور می‌کنند.

در مستند زیر نحوه برداشت سقز در روستاهای کردستان را می‌توانید ببینید:

میزان صمغ‌دهی درختان بنه متفاوت است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که از نظر میزان صمغ دهی و همچنین کیفیت آن، رویشگاه‌های اطراف مریوان و اورامان در استان کردستان و شوریجه از توابع مرزداران در اطراف سرخس، بهتر از دیگر مناطق کشور هستند.

تفاوت سقز، مصطکی و کندر؟

بین سقز، کندر و مصطکی، یک رایحه و طعم مشترک وجود دارد. البته این شباهت بین مصطکی و کندر بیشتر است.

سقز خام، همان‌گونه که توضیح داده شده، شیره درخت بنه است. مصطکی (Mastic) صمغ تنه مصطکی است. مصطکی گونه‌ای از پسته کوهی است که ارتفاع آن به سه متر می‌رسد. صمغ آن ابتدا شفاف و نرم است، ولی به تدریج در مجاورت هوا سفت و مایل به زرد می‌شود. این صمغ خوش‌رایحه و تا حدی شیرین است.

کندر، صمغ تنه درختچه‌ای به همین نام است که به انگلیسی به آن Frankincense می‌گویند. و از تیره روشنکان است. کندر رایحه‌ای شبیه به مصطکی دارد، اما طعم آن گس و طلخ است.

اگر بخواهیم به یک تفاوت سقز و مصطکی با کندر اشاره کنیم، می‌توانیم بگوییم که سقز و مصطکی هر دو گونه پستی کوهی هستند اما کندر از تیره پسته‌ایان نمی‌باشد.

سقزخام از نظر شکل ظاهری کمی متفاوت‌تر از مصطکی و کندر است و بیشتر حالت مایع‌گونه خود را حفظ می‌کند. اما در مجاورت هوا و به خصوص هوای سرد سفت می‌شود و رنگ آن رو به روشن است.

اثرات درمانی سقز

سقز خام، به نام‌های علک و علک البُطم‌ در منابع طب سنتی آمده است. از دیدگاه حکمای طب سنتی، سقز، طبیعتی گرم و خشک دارد. محلل، ملین و مبهی است است. محلل، به ماده‌ای می‌گویند که اخلاط فاسد اعضا را دفع می‌کند. سقز قابض است و عفونت‌های داخلی بدن را خشک و دفع می‌کند. مبهی هم به مفرده‌ای می‌گویند که باعث افزایش قوای جنسی (باه) می‌شود.

سقز که به نام علک و علک البطم در کتب طب سنتی آمده است، طبیعتی گرم و خشک دارد. طبیبان طب سنتی آن را برای تخلیه اخلاط فاسد از بدن، تحلیل ورم‌های سفت و درمان زخم‌‌‌های داخلی تجویز کرده‌اند.

در کتب و نسخ طب سنتی، بر روی اثرات ضد التهابی و ضد میکروبی سقز خام، تأکید زیادی شده است. در گذشته سقز را روی زخم مرهم کرده‌اند تا عفونت آن را تخلیه کند. همچنین از دود آن برای عفونت چشم استفاده شده است.

در نسخ ابوعلی سینا، برای درمان زخم معده و اثنی عشر توصیه شده است. همچنین ابوعلی سینا، برای درمان ورم سلعه یا خنازیر (سل غدد لفناوی) آن را تجویز کرده است.

در میان حکمای طب سنتی، ابوعلی سینا تأکید زیادی روی سقز نموده است. ابوعلی سینا برای درمان زخم معده، زخم اثنی عشر و سایر ناراحتی‌های گوارشی آن را تجویز کرده است. همچین در نسخ مربوط به دردهای سیاتیک (عرق‌النساء) و مفاصل از آن استفاده کرده است.

زکریای رازی در کتاب الحاوی آن را برای درمان ورم‌های صلب (برآمدگی و غده‌های داخلی بدن که سفت و غیرقابل حرکت‌اند) تجویز کرده است.

در چند سال گذشته مطالعاتی نیز در دانشگاه های کشور انجام شده و اثرات ضد درد، ضد باکتریایی و ضد سرطان آن مورد بررسی قرار گرفته است که در زیر به آن اشاره می‌شود:

اثرات ضد باکتریایی

یکی از مهترین خواص سقز اثرات ضد میکروبی و ضد باکتریایی آن است. از همین رو است که برای درمان بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله هلیکوباکتر و زخم معده تحویز شده است.

در یک مطالعه انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی کردستان مشخص شد که اسانس الکلی شیره بنه بر روي باکتري هاي کلوستریدیوم اسپوروژنس، اشریشیا کلی و استافیلوکوکوس اورئوس (که یکی از عوامل اصلی مسمومیت‌های غذایی وگوارشی هستند) نه تنها خاصیت بازدارندگی بلکه خاصیت ضد باکتریایی نیز دارد و از آن حتی می‌توان به عنوان یک ماده محافظت‌کننده استفاده کرد.

همچنین مطالعاتی روی اثر مثبت سقز خام روی درمان بیشتر سویه‌های هلیکوباکتر انجام شده است که به عنوان نمونه می‌توان به این مطالعه در دانشگاه نیوساوت ولز سیدنی اشاره کرد. این مقاله را می‌توانید اینجا ببینید.

اثرات ضد سرطان

در منابع طب سنتی و به خصوص در کتاب‌های الحاوی زکریای رازی، کتاب اکسیر اعظم‌خان و نیز در نسخ ابن الیاس شیرازی، برای درمان انواع ورم‌ها و توده‌های صلب (که احتمالاً شامل برخی سرطان‌ها هم می‌شده است) به سقز خام اشاره شده است.

در یک تحقیق که نتیجه آن در مجله تحقیقات دارویی ایران به چاپ رسیده است ، مشاهده شد که سقز خام دارای اثر بالقوه ضد تکثیر سلول‌های سرطان سینه در انسان است. 

اثرات ضد درد

برخی از اجزای سقز، خاصیت ضد درد دارند. از همین رو است که در برخی از نسخ طب سنتی، برای تسکین و درمان درد عرق‌النسا (در قدیم به رگ سیاتیک عرق النساء میگفته اند) و سایر دردهای کمر و مفاصل، به سقز اشاره شده است.

در رابطه با اثرات ضد درد آلفا پاینن یک مطالعه در مرکز تحقیقات سلولی و ملکولی دانشگاه علوم پزشکی سنندح بر روی موش‌های صحرایی انجام شده است و مشخص شد که آلفا پاینن در دوزهای 5 و 10 میلی‌گرم به ازای هر کیلو وزن بدن، اثرات ضد دردی مانند دوز 5 میلی‌گرم دیکلوفناک سدیم دارد (مقاله را اینجا می‌توانید مشاهده کنید).

با وجود این مطالعات، به نظر می‌رسد هنوز آن‌گونه که باید و شاید، جایگاه این صمغ درمان‌گر درک نشده است و در آینده نیاز به تحقیقات و مطالعات گسترده‌تر و جدی‌تر است.

شما هم اگر تجربه‌ای درباره استفاده از این اکسیر جان‌افزا دارید، آن را در قسمت نظرات ثبت کنید تا دیگران هم از آن بهره‌مند شوند.